نیرنگ چرا آمانو به یاد بند «T» افتاد؟
یادداشت سعید سبحانی برای هفته نامه مثلث
طی روزهای اخیر، شاهد جنجال‌آفرینی مشترک مقامات آمریکایی و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر بند موسوم به بند «T» توافق هستهای میان ایران و اعضای 1+5 هستیم. یوکیو آمانو اعلام کرده است که بر سر تفسیر این بند و نحوه فعالیت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر راستی‌آزمایی این بند، میان ایران و روسیه از یک سو و کشورهای غربی از سوی دیگر اختلاف نظر وجود دارد. مدیرکل آژانس معتقد است که در بخش‌های دیگر توافق هستهای، ایران به ارائه بیانیه، قرار‌دادن فعالیت‌های خود تحت پادمان‌های آژانس یا اعطای دسترسی به ما متعهد شده است. اما در بند «T» چنین تعهداتی وجود ندارد.طبق بند «T» ضمیمه اول برجام، «فعالیت‌هایی که می‌تواند در طراحی و توسعه یک وسیله انفجاری هستهای نقش داشته باشند» ممنوع شده‌اند. این فعالیت‌ها طبق متن برجام موارد ذیل را شامل می‌شوند:
- طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی وسایل انفجاری هستهای.
- طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از چاشنی‌های انفجاری چند نقطه که برای توسعه یک وسیله انفجاری هستهای مناسب هستند مگر اینکه مقاصد غیرهستهایبودن آن توسط کمیسیون مشترک تایید شده باشد و موضوع پایش باشد.
- طراحی، توسعه، ساخت، دستیابی و یا استفاده از سیستم‌های تشخیص انفجار (دوربین‌های Streak، دوربین‌های سرعت بالا و یا دوربین‌های Flash x-ray) مناسب برای توسعه تجهیزات انفجار هستهای مگر اینکه مقاصد غیرهستهایبودن آن توسط کمیسیون مشترک تایید شده باشد و موضوع پایش باشد.
نکته دیگر اینکه آمانو به صورت همزمان، پایبندی جمهوری اسلامی ایران نسبت به توافق هستهای را مورد تایید قرار داده است. در این خصوص نکاتی وجود دارد که لازم است نسبت به آنها توجه داشته باشیم:
1- ﺑﺪﻳﻬﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﺯﺭﺳﻰ ﺁژﺍﻧﺲ ﺍﺯ ﺍﻣﺎﻛﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺍﻳﺮﺍﻥ، ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﺍﻗﺘﻀﺎﺋﺎﺕ ﻋﻘﻼﻧﻰ، ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻭ ﺍﻣﻨﻴﺘﻰ ﺑﻮﺩه ﻭ ﺍﺯ ﺍﻳﻦﺭﻭ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺑﺎﺯﺭﺳﺎﻥ ﺁژﺍﻧﺲ ﺍﺟﺎﺯه ﺍﻳﻦ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﺩﺍﺩه ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﺎ ﺍﻳﻦ ﺣﺎﻝ، ﺍﻇﻬﺎﺭﺍﺕ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﻧﺸﺎﻥ میﺩﻫﺪ ﻛﻪ ﻭﻯ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺳﻮ ﺩﺭﺻﺪﺩ ﺍﻋﻼﻡ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻯ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﺑﻪ ﺑﺮﺟﺎﻡ ﻭ ﺍﺯ ﺳﻮﻯ ﺩﻳﮕﺮ، ﺩﺭﺻﺪﺩ ﻛﺴﺐ ﺭﺿﺎﻳﺖ ﻣﻘﺎﻡﻫﺎﻯ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ(به خصوﺹ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺳﻔﺮ ﻧﻴﻜﻰ ﻫﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﻭﻳﻦ) ﺑﻮﺩه ﺍﺳﺖ. ﺍﻳﻦ ﺭﻭﻳﻜﺮﺩ ﺩﻭﮔﺎﻧﻪ ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ﺁژﺍﻧﺲ ﺑﻴﻦﺍﻟﻤﻠﻠﻰ ﺍﻧﺮژﻯ ﺍﺗﻤﻰ ﻧﺸﺎﻥﺩﻫﻨﺪه ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮﻯ ﻭﻯ ﺍﺯ ﻻبیﻫﺎﻯ ﻗﺪﺭﺕ ﻭ ﺍﺳﺘﻘﻼﻝﻧﺪﺍﺷﺘﻦ ﻭﻯ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤﺪه ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﺳﺖ. به رﺍﺳﺘﻰ ﭼﺮﺍ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ (به خصوص ﺩﺭ ﺩﻭ ﺳﺎﻝ ﺍﺧﻴﺮ) ﺳﺨﻨﻰ ﺩﺭ ﺧﺼﻮﺹ ﺑﺎﺯﺩﻳﺪ ﺍﻣﺎﻛﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﺩﺭ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﺑﺎﺯﺭﺳﻰ ﺍﺯ ﺁﻥﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻥ ﻧﻴﺎﻭﺭﺩه ﺑﻮﺩ؟ ﻭﺍﻗﻌﻴﺖ ﺍﻣﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺁژﺍﻧﺲ ﺑﻴﻦﺍﻟﻤﻠﻠﻰ ﺍﻧﺮژﻯ ﺍﺗﻤﻰ ﺍﺯ ﺯﻣﺎﻥ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺧﻮﺩ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ، ﺭﻭﻳﻜﺮﺩ ﻣﺴﺘﻘﻠﻰ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺍﻋﻤﺎﻝ ﻓﺸﺎﺭ ﻭ لابیﮔﺮﻯ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎﻳﻰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤﺪه ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ.
2- تجربه تلخ سال‌های اخیر نشان داده است «سکون» یا «حرکت» آمانو در مناسبات آژانس – تهران متغیری وابسته به رویکرد سیاسی غرب نسبت به ایران است. نباید تصور کرد که آمانو بر غرب و اعضای 1+5 تاثیرگذار است، بلکه وی از آنها تاثیرپذیر است. در اینجا به جای آنکه آژانس بر اعضای 1+5 و در راس آنها آمریکا محیط باشد، آنها بر آمانو و آژانس احاطه دارند! به‌عنوان مثال زمانی که در جریان امضای توافق موقت ژنو (آذرماه 1392) مقامات آمریکایی صراحتا اساس‌نامه آژانس و ان‌پی‌تی را زیر سوال برده و حق ذاتی غنی سازی اعضا (از جمله ایران ) را منکر شدند، آمانو حاضر نشد در دفاع از متن صریح ان‌پی‌تی وارد کارزار شود. حتی کار به آنجا کشید که هانس بلیکس، مدیرکل اسبق آژانس پس از مشاهده سکوت آمانو خود به میدان آمد و مطابق بند 4 ان‌پی‌تی، استدلال مقامات آمریکایی در خصوص ذاتی‌نبودن حق غنی‌سازی برای اعضا را به صورت مطلق رد کرد.
چه بپذیریم یا خیر، آمانو وظیفه دارد فضای دوگانگی و ابهام و پارادوکس را در قبال برنامه هستهای صلح‌آمیز کشورمان حفظ کند. اگر بخواهیم آمانو را در محاسبات خود به‌عنوان شخصیتی مستقل و فردی با دغدغه‌های فنی و حقوقی فرض کنیم، اشتباه بزرگی کرده‌ایم. از این‌رو هر‌گونه همکاری با آژانس باید با این پیش‌فرض صورت گیرد که این سازمان و مدیرکل و بازرسان آن غیر‌قابل اعتماد است. در صورتی که این پیش‌فرض را در ذهن خود ملکه سازیم، در مناسبات خود با آژانس راه و روش معقولی اتخاذ خواهیم کرد و اخم و لبخندهای آمانو منجر به سردرگمی‌ما نخواهد شد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ماهیتی کاملا رئالیستی دارد و در بستر بازی قدرت‌های بزرگ به فعالیت خود ادامه می‌دهد و حتی انتخاب مدیرکل این مجموعه نیز با اراده و نظر واشنگتن و متحدانش صورت می‌گیرد. از این‌رو نباید با پدیده‌ای رئالیستی برخوردی
اید‌ه‌آلیستی کرد!
3- نکته آخر، به وظیفه مهمی باز‌می‌گردد که دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر عهده دارد. ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ ﺍﺳﺖ ﺍﻳﻨﻜﻪ ﺩﺳﺘﮕﺎه ﺩﻳﭙﻠﻤﺎﺳﻰ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎﺭﺟﻰ ﻛﺸﻮﺭﻣﺎﻥ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺍﻇﻬﺎﺭﺍﺕ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﻣﺒﻨﻰ ﺑﺮ ﺍﻣﻜﺎﻥ ﺑﺎﺯﺭﺳﻰ ﺍﺯ ﺍﻣﺎﻛﻦ ﻧﻈﺎﻣﻰ ﻛﺸﻮﺭﻣﺎﻥ ﺳﻜﻮﺕ ﻛﻨﺪ. ﻻﺯﻡ ﺑﻪ ﺫﻛﺮ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻰ ﺍﺯ ﺩﻻﻳﻞ ﻃﺮﺡ ﺍﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ، ﺯﻣﻴﻨﻪﺳﺎﺯﻯ ﺩﻭﻟﺖ ﺩﻭﻧﺎﻟﺪ ﺗﺮﺍﻣﭗ ﺑﺮﺍﻯ ﺑﺮﻫﻢﺯﺩﻥ ﺗﻮﺍﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪﺍﻯ ﻭ ﺧﺮﻭﺝ ﺍﺯ ﺑﺮﺟﺎﻡ ﺍﺳﺖ. ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻰ ﺧﺒﺮ ﺩﺍﺩهﺍﻧﺪ، ﺗﺮﺍﻣﭗ ﺩﺭﺻﺪﺩ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻣﺎه ﺍﻛﺘﺒﺮ ﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﻛﻨﮕﺮه، ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻯ ﺟﻤﻬﻮﺭﻯ ﺍﺳﻼﻣﻰ ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﺟﺎﻡ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﺮﺍﺭ ﻧﺪﻫﺪ. ﺳﻔﺮ ﺍﺧﻴﺮ ﻧﻴﻜﻰ ﻫﻴﻠﻰ ﺑﻪ ﻭﻳﻦ ﻭ ﺩﻳﺪﺍﺭ ﻭﻯ ﺑﺎ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﻫﻤﻴﻦ ﺭﺍﺳﺘﺎ ﺻﻮﺭﺕ ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺪﻳﻬﻰ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﻣﻌﺎﺩﻟﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺩﺭ ﻛﺴﻮﺕ ﻳﻚ «ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﻰ» ﺍﻳﻔﺎﻯ ﻧﻘﺶ ﻛﻨﺪ، ﻧﻪ ﻳﻚ «ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻴﻘﻰ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﻰ!« ﺍﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪهﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺪﻳﺮﻛﻞ ژﺍﭘﻨﻰ ﺁژﺍﻧﺲ ﺑﻴﻦﺍﻟﻤﻠﻠﻰ ﺍﻧﺮژﻯ ﺍﺗﻤﻰ ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ به‌خوﺑﻰ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺭﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮﺩه ﺍﺳﺖ! ﻫﻨﻮﺯ ﮔﺰﺍﺭﺵﻫﺎﻯ ﺩﻭﭘﻬﻠﻮ ﻭ ﭘﺎﺭﺍﺩﻭﻛﺴﻴﻜﺎﻝ ﺁﻣﺎﻧﻮ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﺍﻣﻀﺎﻯ ﺗﻮﺍﻓﻖ ﻫﺴﺘﻪﺍﻯ ﺍﺯ ﻳﺎﺩﻫﺎ ﻧﺮﻓﺘﻪ است.
در نهایت اینکه مناقشه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر بند T برجام، مناقشه‌ای غیر‌منطقی و دیرهنگام محسوب می‌شود زیرا هم‌اکنون که دو سال از توافق هستهای سپری گردیده است، ضرورتی برای بیان این موضوع از سوی آمانو و همراهانش وجود ندارد.
دیدگاه تان را بنویسید