قطعات پازل موشکی غرب در قبال ایران پرده‌برداری از بازی مشترک واشنگتن و اروپا

رویکرد موشکی غرب (آمریکا و اروپا) در قبال ایران طی روزهای آتی و همزمان با اعلام نظر کنگره ایالات‌متحده در قبال برجام تشدید خواهد شد. در این میان تقسیم کار معینی میان سران آمریکایی و اروپایی صورت گرفته است. این تقسیم کار، از شهریور ماه امسال و در جریان ملاقات روسای جمهور آمریکا و فرانسه در نیویورک صورت گرفت. منازعه روبنایی و شکلی آمریکا و ‌تروییکای اروپایی بر سر نحوه تحدید توان موشکی ایران، اساسا اهمیتی برای جمهوری اسلامی ایران ندارد. مساله اصلی این است که بر سر کلیت موضوع میان واشنگتن و شرکای اروپایی آن اتفاق نظر وجود دارد. به عبارت بهتر، «جنبه ظاهری» موضوع نباید دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ما را از توجه به «جانبه ماهوی» و «زیر‌بنایی» موضوع باز دارد. سوال اصلی اینجاست که فرجام تقابل غرب با برنامه موشکی ایران چه خواهد شد؟ این تقابل طی هفته‌های آتی خود را چگونه نشان خواهد داد و سرانجام اینکه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید چه رویکردی در این خصوص‌ پیش گیرد؟ در این خصوص نکاتی وجود دارد که لازم است مورد اشاره قرار گیرد‌.نکته نخست به سخنان اخیر رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا در خصوص برجام و توان موشکی ایران باز می‌گردد. دونالد ‌ترامپ در سخنرانی جنجالی خود علیه توافق‌هسته‌ای، خواستار گنجانده شدن موضوع توان موشکی ایران در برجام به‌عنوان یکی از پیش‌شرط‌های حفظ توافق هسته‌ای از سوی آمریکا شده است. این موضوع هم‌اکنون از سوی کنگره آمریکا و اعضای هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه پیگیری می‌شود. در این معادله،‌ لازم است تمرکز ویژه‌ای روی رفتار ماکرون به‌عنوان رئیس‌جمهور فرانسه داشته باشیم.‌ رئیس‌جمهور فرانسه نیز طی روزهای اخیر بارها نسبت به توان موشکی کشورمان ابراز نگرانی کرده و خواستار مذاکره با ایران بر سر این موضوع شده است. همان گونه که اشاره شد،‌ در ملاقات ماه سپتامبر (شهریور ماه) میان روسای جمهور ایالات‌متحده آمریکا و فرانسه در حاشیه برگزاری نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک مقرر شد تا پاریس فشارهای خود بر تهران را بابت برگزاری مذاکرات موشکی تشدید کند. اگرچه قبل از این دیدار نیز مقامات فرانسوی خواستار مذاکره بر سر توان موشکی و دفاعی ایران شده بودند، با این حال متعاقب این ملاقات، فشارهای فرانسه بر سر تحدید توان موشکی و دفاعی کشورمان به صورت تصاعدی و فزاینده افزایش پیدا کرده است. حتی امانوئل ماکرون کار را به جایی رساند که مسئولیت حمله موشکی انصارالله به ریاض را به گردن جمهوری اسلامی ایران انداخت و به این بهانه، از توان موشکی کشورمان به‌عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه یاد کرد. بنابراین، مواضع اخیر فرانسه در تقابل با برنامه موشکی ایران تصادفی یا اتفاقی نبوده و برگرفته از تقسیم کاری است که میان ‌ترامپ و ماکرون صورت گرفته است. بنابراین،‌ پاریس و واشنگتن دو بازیگر اصلی در تقابل موشکی غرب با ایران محسوب می‌شوند.

نکته بعدی اینکه فرانسه بار دیگر سعی دارد در تقابل با برنامه موشکی ایران، ‌بار دیگر نقش پلیس بد را ایفا کند. در جریان برگزاری سلسله مذاکرات هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 در ژنو و وین، لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه نقش پلیس بد را ایفا کرد و حتی یک بار مانع از انعقاد توافق موقت ژنو میان طرفین گردید. هم‌اکنون، امانوئل ماکرون از سوی ‌ترامپ مامور شده است تا بار دیگر نقش پلیس بد را در قبال توان موشکی ایران ایفا کند، با این تفاوت که هنوز میز مذاکره‌ای چیده نشده و در آینده نیز مذاکراتی وجود نخواهد داشت! حتی برخی منابع خبری و تحلیلی معتقدند که رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا در قبال این نقش‌آفرینی پاریس، وعده‌هایی به ماکرون داده است. یکی از این وعده‌ها، تجدید‌نظر در توافق آب و هوایی پاریس است. اگرچه مقامات فرانسوی به صورت مستمر تاکید می‌کنند که موضوع توافق آب و هوایی پاریس ارتباطی با موضوعات دیگر در سیاست خارجی این کشور ندارد، اما واشنگتن و پاریس نگاهی مجزا نسبت به پدیده‌های جاری در حوزه سیاست خارجی خود ندارند. به‌عبارت بهتر، ما هم‌اکنون شاهد شکل‌گیری نوعی معامله سیاسی میان دو کشور آمریکا و فرانسه هستیم.

نکته بعدی، به مواضع مشترک کبوترها و بازهای آمریکایی در تقابل با برنامه موشکی ایران باز می‌گردد. نباید این مساله را فراموش کرد که در واشنگتن، موضوع اعمال محدودیت‌های موشکی علیه ایران در دوران هر دو دولت قبلی و فعلی این کشور (اوباما و ‌ترامپ) مطرح بوده است. در جریان برگزاری مذاکرات هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 بین سال‌های 1392 تا 1394، جان کری، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده نیز خواستار گنجاندن موضوع توان موشکی ایران در برجام بود. حتی کار به جایی رسید که مذاکرات مسقط در سال 1393 به دلیل اصرار طرف آمریکایی بر سر این موضوع با شکست مواجه شد. ریچارد نفیو، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا که از وی به‌عنوان معمار تحریم‌های ایران نیز یاد می‌شود، اخیرا تاکید کرده است که واشنگتن در آن دوران پس از اینکه نسبت به شکست مذاکرات (در صورت اصرار بر سر گنجاندن موضوع توان موشکی ایران در برجام) اطمینان پیدا کرد، ناچار شد از مواضع خود در این خصوص عقب‌نشینی کند. با این حال وی پیشنهاد داده است که در برهه فعلی می‌توان بر سر موضوعاتی مانند توان و برد و حتی تعداد موشک‌های ایران وارد مذاکره شد! از این رو میان دموکرات‌ها و جمهوریخواهان آمریکا بر سر تقابل موشکی با ایران کمترین اختلاف نظری وجود ندارد. حدود یک ماه قبل نیز مجلس نمایندگان آمریکا قطعنامه‌ای تحت عنوان «قانون اجرایی برنامه ‌موشکی بالستیک ایران و تحریم‌های بین‌المللی»‌ با اکثریت آرا به تصویب رساند. نکته قابل توجه در این خصوص، همراهی مطلق دموکرات‌های کنگره با جمهوریخواهان بود، به‌گونه‌ای که حتی یک نفر از اعضای دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا با این موضوع مخالفت نکرد. در حال حاضر،‌ سناتورهای هر دو حزب اصلی آمریکا در‌صددند به هر نحو ممکن، مانع از تداوم قدرت موشکی ایران شوند. افرادی مانند ریچارد نفیو، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا که ظاهرا به حزب دموکرات تعلق دارند، هم‌اکنون همکاری‌های گسترده‌ای را با حزب جمهوریخواه و دولت ‌ترامپ بر سر نحوه گنجاندن موضوع توان موشکی ایران در برجام دارند. اخیرا قانون موسوم به «اجرای تحریم‌های موشک‌های بالستیک و بین‌المللی ایران» در مجلس نمایندگان آمریکا با 423 رای موافق به تصویب رسید. این به معنای اتفاق نظر هر دو حزب اصلی آمریکا مبنی بر مهار توان موشکی ایران همگام با اعمال محدودیت‌های هسته‌ای علیه کشورمان است. قطعنامه 1698 که از حمایت کامل دموکرات‌ها و جمهوریخواهان در سنای آمریکا نیز برخوردار است، تلاشی هدفمند از سوی کنگره آمریکا برای تکمیل برجام با چاشنی توان موشکی ایران محسوب می‌شود.

نکته دیگر اینکه در ماه دسامبر، کنگره نظر خود را در خصوص برجام اعلام خواهد کرد. اگرچه ممکن است آمریکا در خصوص موضوعاتی مانند پایان محدودیت‌های زمانی برجام و...‌ تعدیل‌هایی در رفتار خود صورت دهد، اما در قبال موضوع توان موشکی ایران،‌ سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا با یکدیگر متفق‌القول هستند. با این حال هر‌گونه اقدامی ‌در این خصوص،‌ به مثابه نقض آشکار برجام از سوی آمریکا و خروج این کشور از توافق هسته‌ای تلقی خواهد شد. بدیهی است که اساسا واشنگتن حق ایجاد پیوند میان موضوع توان هسته‌ای و موشکی ایران را ندارد.

لازم به ذکر است که رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا همچنان با اعضای کنگره و شرکای اروپایی خود مشغول لابی در خصوص برجام است. ترامپ به صورت مشخص در‌صدد تغییر برخی مفاد توافق هسته‌ای با ایران بر آمده است. این موارد به صورت عمده عبارتند از اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌ بتواند به بهانه بازتفسیر بند T ضمیمه اول توافق هسته‌ای، به اماکن نظامی در ایران دسترسی کامل داشته باشد. همچنین ‌ترامپ اعلام کرده است که تاریخ انقضای اعمال برخی محدودیت‌های هسته‌ای علیه برنامه هسته‌ای ایران باید از بین رفته و این موارد، به محدودیت‌هایی دائمی ‌تبدیل شوند. در این خصوص لازم است بند موسوم به غروب آفتاب Sunset مورد بازبینی و تغییر قرار گیرد. فراتر از این دو موضوع،‌ ترامپ در‌صدد است موضوع توان موشکی ایران در قالب یک الحاقیه، به توافق هسته‌ای پیوست شود‌ یا ترتیبی اتخاذ شود که توان موشکی ایران به صورت موازی با برجام، محدود شود.

صورت‌بندی «تقابل موشکی غرب با ایران» بر‌خلاف آنچه تصور می‌شود، چندان دشوار نیست. ایالات‌‌متحده آمریکا و ‌تروییکای اروپایی جهت مقابله با توان دفاعی و موشکی ایران وارد معامله شده‌اند. واشنگتن و پاریس دو بازیگر اصلی آن سوی معادله هستند، ضمن آنکه لندن و برلین نیز از قبل در این خصوص به کاخ سفید و کاخ الیزه چراغ سبز نشان داده‌اند. بنابراین، در بعد ماهوی موضوع، میان واشنگتن و ‌تروییکای اروپایی اتفاق نظر وجود دارد. با این حال در بعد ظاهری و شکلی موضوع، میان آمریکا و متحدان آن تنها یک اختلاف وجود دارد: «‌ترامپ معتقد است که توان موشکی ایران باید در ذیل برجام و در ارتباط با سند توافق هسته‌ای گنجانده شود. این در حالی است که‌ تروییکای اروپایی و دموکرات‌های آمریکا معتقدند موضوع توان موشکی ایران باید به‌عنوان یک موضوع جداگانه و در قالب توافقی ثانویه منعقد شود. بوریس جانسون، وزیر امور خارجه انگلیس و زیگمار گابریل، وزیر امور خارجه آلمان نیز به مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که تلاش برای تغییر برجام از طریق یک الحاقیه (که شامل توان موشکی ایران نیز شود) امکانپذیر نیست، اما می‌توان در قالب توافقی ثانویه (برجام 2) این اقدام را صورت داد. حتی افرادی مانند رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا نیز با این ایده موافق هستند، با این حال سناتورهایی مانند تام کاتن و سیاستمدارانی مانند نیکی هیلی همچنان با آن مخالفت می‌کنند. با این حال اساسا مشخص نیست که موضوع توان موشکی ایران قرار است چگونه از سوی سناتورهای کنگره و مقامات کاخ سفید مطرح یا در برجام گنجانده شود! ریچارد نفیو در این خصوص توصیه کرده است که ایالات متحده آمریکا و‌ ترو‌ییکای اروپایی باید بر سر «برد موشک‌ها»، «وزن کلاهک‌ها» و «تعداد موشک‌های تحت مالکیت ایران» با کشورمان وارد مذاکره شوند. حتی آنها بر سر اتخاذ راهبرد دووجهی (چماق و هویج) در این‌باره با یکدیگر به توافق رسیده‌‌‌اند. با این حال، جمهوری اسلامی ایران هر‌گز چنین مذاکره‌ای را قبول نخواهد کرد. مذاکره بر سر توان نظامی و دفاعی کشورمان اساسا امکانپذیر نیست.

آنچه مسلم است اینکه تنها راه ممکن برای خنثی‌سازی هر‌گونه اقدام آمریکا و متحدان اروپایی آن علیه توان موشکی ایران، مخالفت مطلق با هرگونه مذاکره موشکی با آنها و از سوی دیگر، تقویت روز‌افزون توان دفاعی کشورمان است. همچنین ‌تروییکای اروپایی نیز باید بابت بازی در زمین ایالات‌‌متحده آمریکا مورد بازخواست جدی دستگاه سیاست‌خارجی کشورمان قرار گیرند. در این خصوص دستگاه سیاست خارجی کشورمان باید مدبرانه و قاطعانه عمل کند. بدیهی است که تنها موضع مورد قبول و قاطعانه در این خصوص، تقویت توان دفاعی و موشکی کشورمان است. همچنین دستگاه سیاست خارجی کشورمان باید از اتحادیه اروپا بخواهد تا مواضع خود را در این خصوص شفاف سازد.