چرا آمریکا از برجام خارج نشد؟
توقف ترامپ
روح‌الله سوری در مثلث نوشت:
به‌رغم برخی پیش‌بینی‌ها در ارتباط با خروج ایالات‌متحده از برجام، دونالد ترامپ این بار نیز به وعده خود مبنی بر خارج‌شدن از توافق هسته‌ای عمل نکرد و خروج ایالات‌متحده آمریکا را با اما‌و‌اگرهایی جدید به فرصتی دیگر موکول کرد.
رئیس‌جمهور آمریکا کنگره را ملزم به تهیه طرحی کرد که شرایط چهارگانه مورد نظر وی، از‌جمله فراهم‌شدن اجازه بازرسی‌های نظامی و امکان تحریم ایران به دلیل آزمایش‌های موشکی در آن لحاظ شده باشد.
رئیس‌جمهور آمریکا همچنین در بیانیه اخیر مدعی برقراری تعامل با متحدان اروپایی خود به منظور دستیابی به آنچه وی توافق مکمل نامیده، شده است. از نظر ترامپ هدف از رسیدن به چنین توافقی با اروپایی‌ها دستیابی به مکانیسمی است که براساس آن هرگونه اقدام ایران در زمینه ممانعت از انجام بازرسی‌های نظامی یا انجام آزمایشات موشکی مشمول تحریم شود.
اظهارات اخیر ترامپ را از دو جنبه می‌توان مورد بررسی قرار داد؛ یکی چرایی تصمیم ترامپ در تعلیق مجدد تحریم‌ها و عدم خروج از برجام و دیگری تاثیرگذاری این تصمیم در آینده برجام و نوع مواجهه کشورهای اروپایی با این مساله.
تمدید تعلیق تحریم‌ها و خارج‌نشدن از برجام
در رابطه با چرایی تصمیم ترامپ برای خارج‌نشدن از برجام این موضوع در دو سطح داخلی و خارجی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد؛ در سطح داخلی، عدم تصمیم‌گیری کنگره در فرصت 60روزه و عدم دستیابی به برنامه کاری مشخص از سوی نمایندگان قانون‌گذار آمریکا و همچنین وجود برخی اختلافات درونی میان مقامات کاخ سفید از‌جمله مهم‌ترین دلایلی هستند که مانع از اجرایی‌شدن وعده ترامپ در رابطه با خروج ایالات‌متحده از برجام شده است.
علاوه بر مخالفت‌های نمایندگان دموکرات کنگره با رویکرد ترامپ نسبت به برجام، حتی بعضا برخی جمهوریخواهان مخالف برجام نیز با ایده خروج آمریکا از برجام همراهی چندانی نشان نداده‌اند. در‌این‌میان می‌توان به مخالفت‌های کسانی چون کورکر، ادرویس و تام کاتن اشاره کرد که خروج آمریکا از برجام را مغایر با منافع ملی آمریکا توصیف کرده‌اند.
می‌توان گفت که تلاش نمایندگان جمهوریخواه کنگره نه در راستای خروج آمریکا از برجام که بیشتر در جهت تصویب طرح‌هایی بوده است که با کمک آنها موفق به سخت‌گیری‌های بیشتر بر ایران و همچنین تسهیل روند بازگشت تحریم‌ها شوند که البته در نهایت کنگره نتوانست به تصمیم‌گیری مشخصی در این زمینه دست پیدا کند.
مخالفت‌های داخلی با خروج آمریکا از برجام فقط مختص به نمایندگان کنگره نبوده و در‌این‌میان حتی شبکه خبری سی‌ان‌ان از تلاش‌های صورت‌گرفته از جانب مک مستر، مشاور امنیت ملی کاخ سفید به منظور متقاعد‌کردن ترامپ برای ماندن در برجام خبر داد. جیمز متیس، وزیر دفاع و جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا نیز به صراحت مخالف خود با خروج آمریکا از برجام را اعلام کرده‌اند. رکس تیلرسون در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس از رایزنی میان کاخ سفید و کنگره برای اتخاذ راهکاری مشخص در‌این‌باره خبر داد که تلویحا به معنای تلاش برای ممانعت از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای است. در ادامه، مخالفت برخی مقامات سابق ایالات‌متحده را هم نمی‌توان از نظر دور داشت، جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور پیشین آمریکا خروج کشورش از برجام را باعث منزوی‌شدن آمریکا عنوان کرده چرا که از نظر وی جهان در مذاکره مجدد برای توافق جدید، از ایالات‌متحده حمایت نخواهد کرد. در سطح بین‌المللی نیز مخالفت‌های دیگر طرف‌های حاضر در توافق هسته‌ای از جمله کشورهای اروپایی و مقامات اتحادیه اروپا با این موضوع نقش موثری در عدم خروج آمریکا از برجام
داشته است.
مقامات اروپایی پس از اعلام عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای از سوی ترامپ رایزنی‌های جدی‌ای را با مقامات آمریکا با هدف اعلام مخالفت خود با خروج از برجام و متقاعد‌کردن ایالات‌متحده برای ماندن در برجام آغاز کردند که در‌این‌میان می‌توان به رایزنی سفرای آلمان، فرانسه و بریتانیا با کنگره آمریکا اشاره کرد. همچنین اتحادیه اروپا در بیانیه خود پس از اعلام عدم پایبندی ایران از سوی ترامپ، این موضوع را مساله داخلی آمریکا عنوان کرد و از رئیس‌جمهور آمریکا درخواست کرد که پیش از برداشتن هرگونه قدمی، تبعات آن را برای آمریکا و دیگر هم‌پیمانان خود و منطقه خاورمیانه در نظر بگیرد. اتحادیه اروپا همچنین لغو تحریم‌ها را دارای اثرات مثبت برای مردم ایران دانست و تاکید کرد که مسأله موشکی ایران باید خارج از چارچوب برجام بررسی شود.
تأثیرگذاری بر آینده برجام و موضع احتمالی اروپا
برای تحلیل بهتر نحوه تاثیرگذاری شرط‌های تعیین‌شده از سوی ترامپ بر آینده برجام و موضع اروپایی‌ها در این زمینه، لازم است به تفاوت دیدگاه‌ها میان اروپا و آمریکا بر سر موضوع برجام و برنامه موشکی ایران اشاره شود. درحالی که اروپا برجام را عاملی در جهت حصول امنیت و صلح منطقه‌ای و بین‌المللی تلقی می‌کند، نگاه آمریکا به برجام به‌شدت متأثر از نقش این توافق در قدرتمند‌کردن ایران است. در رابطه با برنامه موشکی نیز، اروپا تا حدود زیادی قائل به تفکیک برنامه موشکی و سایر مسائل مورد بحث با ایران از برجام و نهایتا تصمیم‌گیری و مذاکره راجع به آنها به‌صورت مستقل است، در حالی‌که دونالد ترامپ همواره بر عدم تفکیک برنامه موشکی از برجام تاکید داشته و در بیانیه اخیر خود نیز ضمن مطرح کردن دوباره این موضوع، از اروپا درخواست کرده است که چنین تفکیکی را بین برجام و برنامه موشکی ایران قائل نشود.
به عبارت روشن‌تر، اروپا و آمریکا در ماهیت موضوع برنامه موشکی ایران و برداشت از آن به‌عنوان یک مسأله حائز اهمیت تا حدود زیادی با یکدیگر دارای اشتراک نظر هستند اما به‌رغم چنین اشتراک نظری، تفاوت اصلی در نحوه مواجهه با این موضوع است. اتحادیه اروپا بارها و از‌جمله در بیانیه پیشین خود برخلاف نظر ترامپ بر جدا‌بودن موضوع برجام از برنامه موشکی و بررسی آن در خارج از چارچوب برجام تاکید داشته است. بنابراین بعید به نظر می‌رسد که اروپا قائل به پیوند‌دادن برجام به برنامه‌های موشکی ایران باشد.
به همین ترتیب در مورد توافق مکمل برجام که ترامپ مدعی برقراری تعامل با اروپا بر سر این موضوع شده است نیز باتوجه به مخالفت‌هایی که تاکنون اروپایی‌ها با این موضوع داشته‌اند این مساله از سوی اروپا به احتمال بسیار زیاد مورد استقبال واقع نخواهد شد. در این رابطه می‌توان به‌عنوان مثال به مخالفت آلمان با هرگونه بازنگری در برجام اشاره کرد. سخنگوی دولت آلمان در سپتامبر 2017 بر این نکته تاکید کرده است که بر مبنای دیدگاه دولت آلمان، هیچ ضرورتی وجود ندارد توافق هسته‌ای که موفقیت بزرگی برای دیپلماسی به حساب آید یک‌بار دیگر در معرض خطر قرار گیرد. ژرارد آرود، سفیر فرانسه در آمریکا نیز موضع فرانسه را عدم استقبال از هرگونه تجدید‌‌نظر و بازنگری در برجام اعلام و بیان کرد که توافق هسته‌ای از نظر فرانسه همان‌گونه که هست باید اجرا شود.
همچنین در تازه‌ترین اظهارنظر مقامات اروپایی، مشاور امنیت ملی مرکل در سفری که به فلسطین اشغالی داشته به مقامات اسرائیلی اعلام کرده که اروپا با تغییر یا لغو توافق هسته‌ای موافق نیست.
اما آنچه لازم به توجه است این است که به‌رغم مخالفت‌های اروپا با خروج آمریکا از برجام و همچنین بازنگری توافق هسته‌ای، نگاه اتحادیه اروپا به برنامه موشکی ایران و یا سایر برنامه‌های غیرمرتبط با موضوع برجام به‌صورتی است که مذاکره و بررسی آن را امری امکان‌پذیر می‌داند. اتحادیه اروپا ضمن اشاره به نگرانی‌های خود در ارتباط با برنامه موشکی ایران، بر مواجهه با برنامه موشکی ایران از طریق کانال‌های مناسب تاکید کرده است و از آمادگی خود برای حمایت فعال از طرح‌هایی که تضمین‌کننده ثبات و صلح منطقه خاورمیانه باشد، خبر داده است؛ تاکید اتحادیه اروپا بر حمایت از طرح‌هایی که به زعم این اتحادیه در راستای ثبات منطقه‌ای باشد به این معناست که اتحادیه اروپا بررسی و مذاکره راجع به برنامه موشکی ایران را همچون لغو برجام و بازنگری آن امری غیر‌ممکن نمی‌داند. حال باید دید که برآیند این رویکرد اروپا و تعاملاتی که ترامپ مدعی است در این رابطه با اروپا داشته است چه خروجی‌ای می‌تواند به‌دنبال داشته باشد.
آنچه به نظر می‌آید این است که اتحادیه اروپا به احتمال زیاد مطابق با سیاقی که تاکنون راجع به برجام داشته است همچنان با بازنگری در این توافق یا ارتباط‌دادن آن با موضوع موشکی و منطقه‌ای آن‌طور که مدنظر ترامپ است، مخالفت خواهد کرد. اما در رابطه با به‌مذاکره‌گذاشتن مساله موشکی و سایر مسائل منطقه‌ای با ایران این پیش‌بینی را می‌توان داشت که اروپا در آینده نزدیک پیام‌های بیشتری را به منظور ترغیب ایران برای گفت‌وگو راجع به موضوعات گفته‌شده ارسال خواهد کرد. نکته مهمی که در این مورد باید مورد اشاره قرارگیرد این است که اروپا همان‌طور که پیش از این نیز به‌صراحت اعلام کرده است برقراری هرگونه کانال دیپلماتیک و مذاکره در رابطه با مسائل خاورمیانه را از زاویه تامین صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی نگاه می‌کند برخلاف ایالات‌متحده که هدف خود را در‌مورد مسائل خاورمیانه اعمال فشار و کاهش قدرت ایران قرار داده و این تفاوت مهمی است که لازم است نسبت به آن توجه بیشتری صورت گیرد. در‌این‌میان جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از طریق همکاری بیشتر با اروپا در موضوعات منطقه‌ای با هدف تامین صلح و ثبات در خاورمیانه، ضمن توجه به دغدغه‌های اروپا در خاورمیانه همراهی بیشتر اروپا را با خود در مقابل ایالات‌متحده به دست آورد.
باتوجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران همواره بر دفاعی‌بودن برنامه‌های موشکی خود و قابل‌مذاکره‌ندانستن آن تاکید داشته است و از آنجا که ایالات‌متحده با توسل به آنچه نقش ایران در بی‌ثباتی منطقه می‌خواند، به‌دنبال اجماع‌سازی علیه ایران است، به نظر می‌رسد که همکاری میان ایران و اروپا در موضوعات منطقه‌ای می‌تواند در عدم همراهی اروپایی‌ها با درخواست‌های ترامپ، نقش موثری
داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید