بسته سر بسته /اروپا باید موانع همکاری با ایران را برطرف کند

توافق برجام که ادامه آن بعد از خروج آمریکا دچار مشکلاتی شده است، به یکی از موضوعات چالشی در مجمع عمومی سازمان ملل بدل شد. دونالد ترامپ، رئیس‌‌جمهور آمریکا که با مخالفت چندین باره با برجام، اتهاماتی بی‌اساس را نیز به جمهوری اسلامی نسبت داد، با واکنش کشورهای اروپایی در مورد مواضع وی در قبال برجام مواجه شد. اتحادیه اروپا و اعضای‌ 1+4‌ با تأکید بر اینکه برجام برای امنیت اروپا و جهان خوب است، بر حفظ این توافق تأکید کردند، ضمن اینکه امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه و ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا به حمایت تمام قد از این توافق برخاستند. درواقع اگرچه فرانسه و انگلیس تفاوت‎ها‎یی در سیاست خارجی با هم دارند، اما در مورد برجام نه‌تنها اختلافی ندارند بلکه بر ادامه این توافق نیز اصرار دارند. زیرا برجام را هم به نفع امنیت ملی خودشان می‎دانند، هم منافع اقتصادی قابل توجهی برای آنها به همراه دارد. نکته مهمی که باید به آن اشاره کرد این است که اراده و خواست کشورهای اروپایی یک سوی طیف است و سمت دیگر توان آنها برای اجرایی‌شدن این خواست و شرکت‎ها‎ی طرف معامله است. چون شرکت‎ها‎یی که با ایران همکاری می‎کنند از سوی دیگر با طرف آمریکایی هم مبادلاتی دارند، لذا این نگرانی برای آنها وجود دارد که در صورت ادامه همکاری با ایران، از جانب ایالات متحده جریمه شوند. به همین خاطر فرانسوی‎ها‎ و انگلیسی‎ها‎ به دنبال پیدا کردن راهکاری هستند که بتوانند به طریقی تعاملاتشان را با ایران ادامه دهند. به عنوان مثال بانکی وجود داشته باشد که مبادله ارزی را برای صادرات نفت یا تبادل کالا انجام دهد. اما پیدا کردن چنین بانکی که حاضر شود با ایران مبادله داشته باشد اما با آمریکا رابطه نداشته باشد و مطلقا کار دلاری انجام ندهد دشوار است. موضوع دیگری که وجود دارد بحث بیمه است که باید راهکارهایی هم برای آن پیدا شود. اگر این موانع برطرف شود می‎توان به ادامه برجام با اروپا امیدوار بود در غیر این صورت شرایط سختی پیش رو خواهد بود. 

از سوی دیگر انگلیس در روابطش با ایران تابعی از سیاست‎ها‎ی اتخاذ شده در بروکسل و اتحادیه اروپا نبوده است. به این معنا که رابطه ایران و اتحادیه اروپا یک موضوع است و رابطه ایران و انگلیس موضوعی دیگر و بریتانیا مناسباتش را با ایران به صورت دوجانبه دنبال می‎کند. اما در موضوع برجام چون اشتراک نظر با اتحادیه اروپا دارند منافعشان ایجاب می‎کند تا با اتحادیه موضعی مشترک اتخاذ کنند. درواقع انگلیس اگرچه در حال جدا‌شدن از اروپا به دنبال برگزیت است، اما در حمایت از موضوع برجام رویکرد مشترکی با اتحادیه دارد و به نفع‌شان است که اقدامات‌شان هماهنگ و مشترک باشد، ضمن اینکه از سیاست آمریکا در این مساله تابعیت نکنند. اما همان‌گونه که پیش از این نیز اشاره کردم خواستن یک موضوع است، توان عملی کردن خواسته موضوعی دیگر است. لذا در مدتی که آمریکا از برجام خارج شده، اروپاییان صحبت‎ها‎ی زیادی کرده‌اند و نتیجه‌گیری‎ها‎ی خوبی هم داشته‌اند اما هنوز اقدامی در این خصوص انجام نداده‌اند.

موضوعی که در این میان برخی کارشناسان مطرح می‎کنند این است که شاید بریتانیا برای اثبات شخصیت حقوقی خود و به نوعی حفظ استقلالش از برجام حمایت می‌کند، ولیکن بحث خروج انگلیس از اتحادیه اروپا از لحاظ امنیتی، سیاسی، اقتصادی و حتی حقوقی دارای اهمیت است و موضوع استقلال‌خواهی یک بخش از اختلافات بین انگلیس و اتحادیه اروپاست و عمده مشکل آن مسائل اقتصادی است. مبنی بر اینکه بریتانیا در زمان ترزا می، جدا از اتحادیه منافع بیشتری کسب کرده است، در حالی‌که بسیاری در داخل انگلیس با این موضوع مخالفند و معتقدند باید داخل اتحادیه می‎ماندند، لذا مساله برجام هیچگاه نقطه افتراق بریتانیا و اتحادیه اروپا نبوده است و آنها همواره بر سر این موضوع با هم اشتراک نظر دارند. اما اروپایی‌ها در مقابل ایالات متحده، می‎توانند از طریق برجام به نوعی استقلال خودشان را نشان دهند مبنی بر این که در هر شرایطی از ترامپ و تصمیمات واشنگتن تبعیت نمی‎کنند.

لازم به ذکر است برجام هم از لحاظ اقتصادی هم امنیتی برای اروپا حائز اهمیت است. اگرچه بازار ایران رقم خیلی بزرگی در مقایسه با آمریکا ندارد، اما به هرجهت ظرفیت آن را 20 میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. لذا این بازار برای کالاهای کشورهای اروپایی از اهمیت بالایی برخوردار است.از سوی دیگر اروپاییان برجام را پیمان عدم اشاعه سلاح هسته‌ای می‎دانند و معتقدند اگر برجام باشد تضمین‎ها‎ی کافی برای منع ایران در پیشروی به سمت سلاح هسته‌ای وجود دارد. اگرچه ایران هیچگاه به سمت سلاح هسته‌ای نرفته است و فعالیت‎ها‎ی هسته‌ای هم که انجام می‎داد، جنبه صلح‌آمیز داشت اما اروپا نظر دیگری دارد. لذا برجام از نظر امنیتی از اهمیت زیادی برای اروپا برخوردار است که آمریکا آن را درک نمی‎کند و عقیده دارد در برجام تضمین کافی برای این مساله وجود ندارد. این در حالی است که در توافق برجام چهار‌راه ممکن برای اینکه ایران به سمت سلاح هسته‌ای برود بسته شده  است. علاوه بر موارد ذکر‌شده اگر توافق برجام ادامه پیدا کند و به‌درستی اجرا شود زمینه خوبی برای گفت‌وگو در سایر موارد هم فراهم می‎شود؛ موضوعی که مکرون و ترزا‌می ‌نیز بر آن تاکید داشتند که ابتدا باید در برجام با ایران به نتایجی دست یابیم تا براساس آن و تجربه حاصل‌شده بتوانیم در سایر زمینه‎ها‎ با ایران همکاری کنیم. 

لذا اراده ادامه برجام از سوی کشورهای اروپایی کاملا مشهود و حقیقی است و به دلایلی که بیان شد در مساله برجام با آمریکا و شخص ترامپ مخالف هستند. اما از سوی دیگر باید سازوکارهایی برای ادامه این توافق نظیر تبادل ارز، بیمه و کشتیرانی برای فروش نفت و تبادل کالا ایجاد شود تا توان عملی‌کردن برنامه‎ها‎ به وجود آید. بنابراین با توجه به پیشینه مذاکرات برجام و تلاش‎ها‎یی که کشورهای اروپایی برای حفظ برجام می‎کنند، می‎توان امید داشت که این توافق ادامه پیدا کند، اما اگر این اتفاق هم رخ نداد باید راهکارهایی را از پیش برای آن در نظر گرفت تا اگر برجام ادامه پیدا نکرد، ایران چه اقداماتی را انجام دهد.

در رابطه با این موضوع که آیا می‌توان‌ به اقدامات اخیر اروپا خوشبین بود و گفت که با این اقدام شاید برجام نفس تازه‌ای بگیرد، من معتقد هستم که نباید نسبت به این موضوع خوشبین و نباید هم ناامید بود، چراکه جامعه امروز ایران در شرایطی قرار دارد که نباید ناامیدی را به آن تزریق کرد، اما ایران باید شروط و سازوکارهایی را برای اروپا در نظر بگیرد تا این موضوع عملیاتی شود و این‌طور نباشد که آنها فقط وعده دهند و آن را اجرایی نکنند و از این طرف فرصت ایران از بین برود. اروپایی‌ها‌ مبادلات بسیار گسترده‌ای با آمریکا دارند و شرکت‌های اروپایی به دنبال دستورات دولت‌های اروپایی نیستند و به صورت خصوصی عمل کرده و تصمیم‌گیری می‌کنند اما ما باز هم امید داریم که اروپا تا قبل از ۱۳ آبان با سازوکار ویژه تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات و واردات ایران تحریم‌های آمریکا را دور بزند.

اروپایی‌ها اگر بتوانند در گام نخست یک مسیر مالی و پولی مطمئنی را برای تبادلات بانکی و نفتی، بیمه و کشتیرانی ایران باز کنند، در این صورت برجام زنده مانده و می‌توان به آنها اعتماد کرد. بنده معتقد هستم که این موضوع یک معادله دوطرفه است و ایران و اروپا باید اقداماتی را انجام دهند تا این امر تحقق یابد.

در رابطه با بحث مبادلات با یورو نیز باید در نظر داشت که واقعیت این است که تمام تبادلات مالی و بانکی دنیا با دلار انجام می‌شود، به طور مثال‌ کشوری در یک گوشه دنیا که هیچ رابطه‌ای هم با آمریکا ندارد، اگر بخواهد تبادلی را با کشوری انجام دهد از طریق دلار این کار را انجام می‌دهد و در ذهنیت این کشورها این‌طور جا افتاده ‌که دلار بهتر از یورو است، اما اتحادیه اروپا می‌تواند هم به نفع ایران کار کرده و هم از این فرصت برای تبادلات مالی خود از یورو استفاده کند، زیرا اظهارات مقامات اروپایی نشان می‌دهد که آنها در اثر برجام متوجه شدند که تا چه اندازه به آمریکا وابسته ‌و به دنبال راه فراری برای این موضوع هستند.

البته امیدواریم اروپا تنها حرف نزده و گفته‌های خود را عملیاتی کند، چرا که در غیر این صورت اروپا هم با خروج از برجام متضرر خواهد شد و لذا این فرصتی است که کشورها بتوانند در مقابل آمریکا ایستادگی کنند.