برداشت سی‌وششم جشنواره فیلم فجر کلید خورد
روزهای ابتدای بهمن ماه هر سال، تب و تاب خاصی برای اهالی فرهنگ و هنر دارد. آغاز دهه فجر انقلاب اسلامی مصادف با نخستین روز جشنواره فیلم و روز پایانی این دهه نیز اختتامیه جشنواره را همراهی می‌کند. جشنواره بین‌المللی فیلم فجر مهم‌ترین جشنواره سینما‌یی در ایران است. جشنواره‌ای که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و از سال ۱۳۶۱ تاکنون معمولا در میانه بهمن ماه هر سال در تهران برگزار میشود. تاکنون ۳۵ دوره از این جشنواره برگزار شده و تهران امسال میزبان سی و ششمین جشنواره از فیلم فجر است. این جشنواره توسط بنیاد سینما‌یی فارابی و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار میشود. این روزها با معرفی آثار راه‌یافته به سی و ششمین جشنواره فیلم فجر تهران و انتظار اهالی سینما برای تماشای این فیلم‌ها روی پرده سینما، تاب و تب جشنواره اندک اندک فضای جامعه هنری را همراه خود کرده است. از این‌رو در این نوشتار به بررسی قسمت‌های مختلف جشنواره پرداخته‌ایم و پس از آن، در دیگر مطالب این پرونده، آثار راه یافته به جشنواره امسال را بهتر و دقیق‌تر شناخته‌ایم؛ شناختی که البته تا پیش از دیدن فیلم‌ها کامل نخواهد شد.
طلوع فجر
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در ایران، جشنواره بین‌المللی فیلم تهران مهم‌ترین رویداد سینما‌یی در کشورمان بود. جشنواره بین‌المللی فیلم تهران؛ نام یک جشنواره فیلم ایرانی بود که تا پیش از سال ۱۳۵۷ در ایران برگزار میشد؛ جشنواره‌ای که توسط دفتر مخصوص فرح حمایت میشد و در واقع دربار مهم‌ترین حمایتگر مالی آن بود. در جشنواره بین‌المللی فیلم تهران، فیلمهای برگزیده سینمای ایران در کنار آثار سینمای بین‌المللی به رقابت می‌پرداختند و در واقع رقابت بین‌المللی یکی از ویژگی‌های این جشنواره بود. جشنواره بین‌المللی فیلم ایران در شش دوره از سال 1351 تا 1356 برگزار شد و پس از آن نیز با پیروزی انقلاب اسلامی پایان یافت.
بعد از گذر چهار سال از پیروزی انقلاب اسلامی، جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، هم‌زمان با روزهای دهه فجر جایگزین جشنواره فیلم تهران شد و در نتیجه عمر شش ساله این جشنواره به اتمام رسید.
درباره جشنواره فیلم تهران نوشته و شنیده شده که بودجه این جشنواره از جشنواره فیلم کن نیز بیشتر بوده است! چند سال پیش از آغاز به کار رسمی جشنواره فیلم تهران، که می‌توان آن را جشنواره‌ای دولتی در زمان سلطنت پهلوی دوم دانست، فستیوال غیردولتی دیگری در میان اهالی سینما وجود داشت که عنوان آن جشنواره سینما‌یی سپاس بود. جشنواره فیلم سپاس، نام جشنواره فیلم غیردولتی ایرانی بود که در سال ۱۳۴۷ توسط علی مرتضوی تاسیس شده بود. مرتضوی برای راه‌اندازی این فستیوال، با برگزاری یک همه‌پرسی از خوانندگان مجله فیلم و هنر برای آغاز به کار این جشنواره تصمیم گرفت. اینچنین بود که سپاس تاسیس شد و در نتیجه نخستین مراسم آن در روز سیزدهم خرداد ماه ۱۳۴۸ در سینما کاپری برگزار شد. جشنواره سپاس تا چند سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ۱۳۵۷، با همکاری وزارت فرهنگ و هنر اجرا میشد. در جشنواره فیلم سپاس، فقط فیلمهای ایرانی، نمایش داده می‌شدند و به بهترین‌‌های سینمای ایران، جایزه سپاس اهدا میشد. جشنواره سپاس به سبب فضای تعاملی که با اهالی سینما و هنر در آن زمان داشت، در آئیننامه خود نیز نکات زیادی را برای برگزاری مقرر کرده بود. هرچند نکات این آئیننامه و موارد شبیه به آن، در بسیاری از بندها، تطابق چندانی با شئونات اسلامی و دینی و اخلاقی نداشت، اما نفس وجود این ساختار، کمک شایان‌توجهی به نظم بیشتر برنامه‌ها میکرد. از جمله این موارد آنکه؛ زمان برگزاری اردیبهشت جشنواره سپاس، هر سال و زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر وقت در تهران ذکر شده بود و هدف اصلی آن تجلیل و تشویق فعالان صنعت سینمای ملی، و در معرض قضاوت قرار دادن فیلمهای ارزنده ایرانی بود تا با اهدای جایزه سپاس، سبب پیشرفت بیشتر صنعت سینمای ملی ایران فراهم شود. در واقع سپاس مهم‌ترین عرصه رقابت آثار داخلی بود که البته در ضمن این رقابت، هنرمندان بسیاری شناخته و به مردم یا اهالی سینما معرفی می‌شدند.
هیات داوران ۵ یا ۷ نفره در هریک از این رشته‌های موجود در جشنواره، بهترین اثر را نمایش و جایزه سپاس اهدا می‌‌کردند، سه جایزه سپاس طلا، نقره و برنز به بهترین فیلمهای سال، بهترین کارگردانی، فیلمبردار رنگی و سیاه و سفید، فیلمنامه، موسیقی متن، بازیگر زن و مرد نقش اول و دوم، و به بهترین آثار ۸ و ۱۶ و ۳۵ میلی متری کوتاه تعلق می‌گرفت. جشنواره سپاس در شش دوره از سال ۱۳۴۸ تا سال ۱۳۵۳ برگزار شد. این جشنواره تنها به مدت شش دوره برگزار شد ولی به دلیل کیفیت رو به رشد برنامه و فیلم‌ها، از جشنوارههای معتبر داخلی در ایران بود که در مقاطعی با جشنواره جهانی فیلم تهران رقابت میکرد و گاهی به رقیب و همتایی برای آن جشنواره دولتی تبدیل میشد.
از مهم‌ترین آثاری که در جشنواره سپاس موردتوجه واقع شده بود و تقدیر فراوانی از آن به عمل آمده بود، فیلم گاو ساخته داریوش مهرجویی و فیلم قیصر ساخته مسعود کیمیایی بود. جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردان، بهترین مکمل زن و بهترین بازیگر نقش اول مرد، به فیلم قیصر کیمیایی اعطا شد و از سوی دیگر جایزه بهترین فیلمنامه به فیلم گاو اثر مهرجویی تعلق گرفت.
داریوش مهرجویی در دوره سوم سپاس نیز جایزه‌های فراوانی را از آن خود کرد. او به‌خاطر ساخت فیلم آقای‌هالو جایزه‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردان، بهترین فیلمنامه، بهترین نقش اول زن و بهترین نقش مکمل مرد را از آن خود کرد. در کنار او علی حاتمی نیز برای نخستین بار در سپاس سوم برگزیده شد و جایزه فیلم دوم را با خود به خانه برد.
شکوه فجر
جشنواره فیلم فجر، جایگزینی برای جشنوارههای فیلم ایرانی و بین‌المللی شد که به صورت منظم از سال 1361 تا به امروز برگزار شده است. نخستین دوره از جشنواره فیلم فجر از ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۱ به دبیری حسین وخشوری برگزار شد. وخشوری همچنین موسس و اولین دبیر جشنواره فیلم دفاع مقدس نیز بوده است.
جشنواره فجر تا سال ۱۳۷۴ فقط به تولیدات سالانه سینمای ایران می‌‌پرداخت. از سال ۱۳۷۴ جشنواره به صورت بین‌المللی برگزار میشود و علاوه بر سینمای ایران، در بخش بین‌الملل نیز به بررسی فیلمهایی از سینمای جهان می‌پردازد. در بخشهای رقابتی این جشنواره، شرکت کنندگان برای کسب جایزه مخصوص که سیمرغ بلورین نام دارد، با هم رقابت می‌کنند. دیپلم افتخار و لوح زرین نیز از دیگر جوایز این جشنواره هستند.
روند تکامل جشنواره فجر در طی سالیان اخیر ادامه داشته است. مسابقاتی همچون سینمای مستند، فیلم کوتاه و مسابقه مواد تبلیغاتی و اطلاع رسانی نیز به بخشهای سینمای ایران در جشنواره فجر اضافه شده و منجر به گسترده‌تر شدن طیف آثار ارسالی و نمایشی در این جشنواره شده است. سنت آغاز جشنواره سینما‌یی در هر سال به این نحو است که در ابتدای جشنواره آیین بزرگداشت یک هنرمند برگزار میشود و در انتها هم جوایز ویژه و مردمی‌به فیلم انتخاب شده با رای مردم داده میشود. در سال ۱۳۹۳ بخش بین‌الملل جشنواره از جشنواره ایران جدا شد و در اردیبهشت ماه هر سال برگزار میشود.
سپهر فجر
بخش سینمای ایران، زیرمجموعه‌ها‌یی دارد که آثار ارسالی به تبع مشخصات در هر یک از این زیرمجموعه‌ها دسته‌بندی میشود. سودای سیمرغ یا مسابقه سینمای ایران، نگاه نو یا فیلمهای اول، هنر و تجربه یا تجربه اول و انیمیشن که از دوره سی و چهارم یعنی سال ۱۳۹۴ به بعد به جشنواره اضافه شده، بخشهای جشنواره فیلم فجر هستند که تمام مخاطبان و اهالی سینما می‌توانند آثار نمایشی در این بخش‌ها را مشاهده کنند.
سال جاری اما میزبان سی و ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر است که در بخشهای مختلف آثار زیادی را درون خود پذیرفته و آماده مهیا کردن عرصه رقابت و گزینش آنهاست. امسال 22 فیلم به بخش سودای سیمرغ یا رقابت سینمای ایران راه یافته‌اند که در مطالب دیگر این پرونده به آنها پرداخته‌ایم و با برخی از کارگردانان نیز درباره چگونگی ساخت و حضور این آثار در جشنواره صحبت کرده‌ایم. اما موارد چندی نیز درباره حضور آثار سینما‌یی امسال در جشنواره وجود دارد که باید به آنها
اشاره کرد.
در جشنواره سی و ششم فیلم فجر، همانطور که می‌توان از رصد فضای رسانه‌ها و اهالی سینما به درستی دریافت، اتفاقات خوبی در حال رقم خوردن است. از جمله اینکه امسال ما شاهد حضور 22فیلم در سودای سیمرغ هستیم که به نسبت به سالیان گذشته عدد کمتری است. عددی که این جشنواره را در راه نزدیک شدن به اعداد استاندارد جهانی یاری کرده است. فضا‌یی که تمرکز بیشتر بر فیلم‌ها و نیز ارزشگذاری جشنواره را ارتقا خواهد داد و البته امیدواریم این رویه تحت فشارها یا مصلحت‌ها کم‌رنگ یا محو نشود.
سودای سیمرغ با حضور 22فیلم می‌تواند پتانسیل با کیفیت‌تری از مخاطب و داوران را برای همراهی خود داشته باشد. این در حالیست که هرچه تعداد فیلمهای حاضر در این بخش، که در واقع بخش اصلی جشنواره فجر است، بیشتر باشد، کیفیت تماشای فیلم از سوی مخاطبان و از سوی داوران کمتر خواهد بود.
از سوی دیگر، اتفاق مهم دیگری در جشنواره امسال رخ داده و آن‌هم تنظیم جدول نمایش فیلمهای سینمای رسانه از طریق قرعه‌کشی است. همه می‌دانیم یکی از مسائل گاه شبهه‌برانگیز در ادوار جشنواره فیلم فجر که اعتراضات و نقدهای زیادی را هم به‌دنبال دارد، زمان‌بندی اکران فیلمهای سینمای رسانه‌ها بود. چنانکه گاهی برخی نام‌ها و شاید دلبستگی‌ها و متاسفانه بی‌عدالتی‌ها باعث میشد که فیلمی‌در سانس و روزی طلایی به اکران گذاشته شود و فیلمی‌دیگر در روز آخر جشنواره و سانس‌های نیمه‌خالی؛ با این حال این بار و برای اولین‌بار در تاریخ برگزاری جشنواره فیلم فجر با ابتکاری شا‌یسته قرار شده که این جدول به شکل قرعه‌کشی تنظیم و به اجرا گذاشته شود و نام و نان و رابطه نقشی در تنظیم جدول نداشته باشد.
در واقع سیاست شفاف‌سازی برگزارکنندگان این دوره از جشنواره می‌تواند کمک شایانی به ذهنیت مخاطبان کند و آنان را از گمانه‌زنی‌های همیشگی درباره بی‌عدالتی و روند انتخاب و زمان بندی در جشنواره برحذر دارد.
هرچند نمی‌توان در روشی که امسال در پیش گرفته شده نیز ادعای اجرای عدالت کامل را داشت، اما باید به این نکته توجه کرد که راهی غیر از این پیش روی متصدیان امر نیست. یا حداقل راهی بهتر از این به ذهن این بانیان نرسیده است. تنظیم این جدول از طریق قرعه، اگر‌چه باز هم فیلمهایی را در سانس‌ها و روزهای بهتر و برخی از آثار را در سانس‌ها و روزهای بدتر برای نمایش قرار خواهد داد، اما حسن بزرگ این انتخاب اینکه جای هیچ ابهام و انتقاد و اعتراضی از این باب و خدای نکرده حق و ناحقی به وسط نخواهد آمد. این یک رویه مهم و البته نیکوست که امید است با بروز نکردن کارشکنی در آن، تبدیل به یک رویه همیشگی و هرساله در فضای جشنواره شود.
دیدگاه تان را بنویسید