وقتی قبرستان را شخم می زنند
«خواب پدربزرگم را دیدم. ناراحت بود، ازم می‌خواست به قبرش سر بزنم. حالا که آمده‌ام می‌بینم قبرستان را شخم زده‌اند. علت را که می‌پرسم می‌گویند قصدشان درست کردن محوطه است!»
«مادرم به خوابم آمد. ناراحت بود، می‌گفت چرا دنبالِ کارِ من نمی‌روی. آمدم امامزاده، حتی نمی‌توانم جای قبرش را پیدا کنم. فکر نکنم وارثان امروز قبرهای امامزاده از این کار راضی باشند، چرا حداقل به ما اطلاع ندادند؟!»
به گزارش مثلث آنلاین به نقل از ایسنا، این صحبت‌های دو نفر از وارثان قبرهای قرارگرفته در ضلع شمال شرقی امامزاده عبدالله است، که همراه با چند وارث دیگرِ قبور، به یکی از روحانی‌های مستقر در امامزاده عبدالله اعتراض دارند؛ «تمام دنیا را بگردید، در قبرستان‌ها به سنگ قبور کاری ندارند. هر جا، هر کس هر نوع سنگ قبری که دوست دارد برای خانواده‌اش می‌گذارد و حتی متولیان آن قبرستان به این کار احترام می‌گذارند و برای قبرها حرمت نگه می‌دارند.»
مرد دیگری که در پاسخ به صحبت‌های روحانی، درباره چگونگی پیدا کردن قبور نامشخص، اطلاعات مهندسی خود را به رخ می‌کشد ناامید از پیدا کردن قبور خانواده خود در بلبشوی سنگ قبرهای شکسته‌شده است، او حتی درخواست می‌کند تا نقشه قبرهایی را که تهیه شده ببیند و بتواند قبر مادربزرگ خود را پیدا کند؛ درخواستی که با استقبال برخی از وارثان دیگر قبرها مواجه می‌شود، اما با وجود تائید آن روحانی، هیچ جوابی برای این درخواست به معترضان داده نشد.
خانم دیگری معترض است: «از ما اجازه نگرفتند، یک بنر زده‌اند با این عنوان که می‌خواهند ساماندهی کنند. آمده‌ام می‌بینم سنگ قبر پدربزرگم که قطر زیادی داشت و از سال 1314 روی این قبر نصب شده بود و خود قطعا یک سنگ عتیقه محسوب می‌شد، خرد شده است. هر کس جای ما بود چه حالی می‌شد که با قبر عزیزش این‌طور برخورد شود، حتی نمی‌توانم مکان دقیق قبرش را شناسایی کنم. با این کارها به قبرهای ما بی‌احترامی می‌کنند.»
قبرستان امامزاده عبدالله شهرری را نمی‌توان تنها قبرستانی دانست که قربانی طرح‌های مختلفی مانند ساماندهی، تفضیلی و هادی شهری و روستایی زیر نظر مدیریت‌های شهری یا متولیانِ قبرستان‌ها و امامزاده‌ها که بعضا تاریخی هم هستند، شده است، بلکه نمونه‌های مشابه زیادی را می‌توان نام برد که با این نوع طرح‌ها دست به گریبان شده‌اند؛ قبرستان «تخت‌فولاد اصفهان»، قبرستان «مسگرآباد»، برخی از قبرهای قرارگرفته در حرم حضرت معصومه (س)، «بهشت زهرا (س)» و امامزاده «صالح تهران»، حرم حضرت عبدالعظیم شهرری و حتی نزدیک‌ترین نقطه به امامزاده عبدالله شهرری، یعنی قبرستان «ابن‌بابویه» که در هر کدام یا سنگ‌قبرها را شکستند تا ساماندهی قبور انجام شود، یا با نام نظافت و ساماندهی ریتم قدیمی سنگ قبرها، قبرستان‌ها و نشانی مردگان از بین رفته‌اند.
«امامزاده عبدالله شهرری» اما مانند «ابن بابویه» و «تخت‌فولاد» یک تفاوت با دیگر قبرستان‌ها دارند و آن «ثبت ملی بودن» قبرستان است، نه فقط محوطه قبرستان بلکه امامزاده و همه فضاهای اطراف آن که دست‌کم عرصه آن را نیز در برمی‌گیرد و قطعا با توجه به معیارهایی مانند سنگ‌قبرهای باارزشی که می‌توانند فرهنگ و آداب و رسوم گذشته را نشان دهند و نقوشی که روی هر کدام از سنگ قبرها با توجه به شغل صاحب قبر روی آن کشیده شده است، همین موارد را می‌توان جزو ارزش‌های فرهنگی و تاریخی قبرستان‌ها برشمرد.
براساس سنت قدیمی‌ها، اطراف بقعه هر کدام از شخصیت‌های مذهبی، معمولا افراد شاخص و سرشناس آن نقطه از کشور را نیز دفن می‌کنند. قطعا این اتفاق در مکان‌هایی مانند امامزاده عبدالله شهرری با تاریخِ صفویه و قاجار نیز رخ داده است. از سوی دیگر با گذر زمان قبرهای خانوادگی زیادی در اطراف این امامزاده ایجاد شده‌اند و شاید همین عوامل باعث شدند تا متولیان این امامزاده از بیش از پنج سال گذشته بقعه اصلی امامزاده را توسعه دهند و مجوز ساختِ ساختمان‌های بلندمرتبه داده می‌شود، مانند ساختمان سیمانی و سیاهی که در ضلع جنوب شرقی امامزاده بالا رفته، یا مجوزی که برای ساخت گنبدی جدید برای «ابن‌بابویه» صادر می‌شود و بالا می‌رود.
با وجود همه این اتفاقات برای قبرستان‌های قدیمی، توجه به یک نکته ضروری است، نکته‌ای که هر چند با حضور در چنین مکان‌های مقدسی، ممکن است به آن فکر کنید. اما شاید هنوز به ذهن متولیان تاریخ و فرهنگ کشور نرسیده باشد، اقدامی که شاید اگر انجام می‌شد راحت‌تر امکان جلوگیری از هر تخریب و برنامه‌ریزی طرح‌های ساماندهی بدون اطلاع به میراث فرهنگی به ذهن متولیان بقاع تاریخی می‌رسید.
«شناسایی و خواناسازی قبور تاریخی قبرستان‌ها و امامزاده‌ها» را شاید بتوان راهی برای نجات قبرستان‌های تاریخی دانست تا با شناساندن قبور مهم تاریخی، متولیان و هیات‌امنای امامزاده‌ها و قبرستان‌ها خود به فکر حفاظت از این محوطه‌ها باشند.
هر چند تا کنون طرح شناسایی قبرهای تاریخی تهران فقط در قبرستان «ظهیرالدوله» در منطقه شمیرانات انجام شده است و به نظر نمی‌رسد این اقدام در هیچ یک از قبرستان‌های دیگر تهران انجام شده باشد، البته بدون در نظر گرفتن مطالعات تاریخی که منوچهر ستوده در کتاب "جغرافیای تاریخی شمیران" در مورد نام بسیاری از مدفونین در امامزاده صالح انجام داده است.
در کنار همه این اقدامات جای قوانین و احکام شرعی که در مورد قبور و سنگ قبرها توسط علما و مجتهدان مختلف مطرح و قابل اجرا هستند، جای تفکر دارد که تا کنون چه میزان در مورد این قبرستان‌ها و قبور آن‌ها به این احکام توجه شده است!
به عنوان مثال براساس حکم آیت‌الله مکارم شیرازی که در پایگاه اطلاع‌رسانی وی منتشر شده است، در پاسخ به یک سوال که «بازسازی و تعمیر قبور از قبیل تعویض سنگ قبر چه حکمی دارد؟» مطرح شده: «تعمیر و مرمت قبور (جز قبور بزرگان و اولیاء الله) طبق برخی از روایات کراهت دارد . »
یا حکم آیت‌الله جعفر سبحانی در پاسخ به پرسشی درباره تعویض سنگ قبر که آیا «تعویض سنگ قبر و تجدید آن جایز است یا خیر؟» این‌گونه مطرح شده است؛ «تجدید قبر به جز در موارد خاصی مکروه است. والله العالم»
سایت «مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت تبریزی» در احکام قبرستان در پاسخ به سوال‌هایی مبنی بر اینکه «زمین‌های قبرستان موقوفه‌ای که سازمان اوقاف آن را به صاحبانش می‌فروشد، آیا ملک آنان محسوب می‌شود؟ و در صورت دفن فرد دیگر در آن قبر، بدون اجازه اولیای میّت اوّل قبر غصبی به شمار می‌رود؟» این‌طور مطرح کرده است: «زمین موقوفه قابل معامله و خرید و فروش نیست و در بعضی موارد اختصاص دادن حق از طرف متولی شرعی ممکن است، مثل این که دارای نوعی بنا است که احکام شرعی هم بر آن مترتب است.»
در ادامه آیت‌الله بهجت در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه «معمولاً در قبرستان‌های قدیمی مرده‌ها در قبرهایی دفن می‌شوند که قبلاً قبر دیگری بوده و مقداری استخوان در آن جا یافت می‌شود، با توجه به این که ممکن است قبر قدیمی توسط اولیای میّت خریده شده باشد، آیا دفن در آن صحیح است؟» این طور پاسخ داده است: «قبرهایی را که خریده‌اند، ملک خریدارها است و در قبور دیگر هم نبش قبر قبل از پوسیدگی کامل جایز نیست.»
به نظر می‌رسد قصه ساماندهی و یکسان‌سازی قبور تاریخی امامزاده عبدالله خود در حال تبدیل به یک روایت ادامه‌دار است، داستانی که نخست با هشدارها نسبت به از بین رفتن این قبرستان تاریخی مطرح آغاز شد، سپس میراث فرهنگی اعلام کرد هیچ طرح و نقشه‌ای از سوی متولیان این امامزاده به دست‌شان نرسیده است، آن‌ها با پیگیری قضایی کار را متوقف کردند و درخواست ارائه طرح ساماندهی را کردند.
هر چند 18 بهمن حجت الاسلام والمسلمین حسن‌خانی، کارشناس اوقاف و امور خیریه شهرستان ری به ایسنا اعلام کرد: «ما به هیچ قبر و مقبره‌ای در امامزاده عبدالله جسارت نکرده‌ایم و این تعمیرات و مرمت‌ها برای راحتی حال مردم و عبور و مرور آن‌ها صورت گرفته است . »
البته به نظر می‌رسد تعریف عرصه و حریم بناهای تاریخی تعریفی درنظر گرفته نشده، چون عملیات در دست انجام در این قبرستان تاریخی نه تنها در حریم است بلکه در عرصه قبرستان امامزاده عبدالله و در واقع بخشی از این قبرستان تاریخی است.
تا اینکه 24 بهمن، معاون میراث فرهنگی استان تهران به ایسنا اعلام کرد: «طرح پروژه ساماندهی و همسطح کردن قبور تاریخی امامزاده عبدالله با دستور قضایی متوقف شد و بالاخره نقشه این طرح به اداره میراث‌فرهنگی رسید.»
حتی حسن خلیل‌آبادی، رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران در تذکر روز یکشنبه -۲۹ بهمن- خود در صحن شورای اسلامی گفت: «آرامستان امامزاده عبدالله یکی از مهم‌ترین اماکن تاریخی دارای ارزش میراثی کشور است که قدمت آن به دوره صفویه برمی‌گردد، اما شاهد آن بودیم که اداره اوقاف شهرری به بهانه ساماندهی بدون هماهنگی با اداره میراث فرهنگی شهرری و بدون انجام بررسی‌های تخصصی و همچنین به بهانه بازپیرایی، اقدام به تخریب قسمت بزرگی از قبرستان کرده است که تعداد زیادی از قبور از بین بروند.»
هر چند هنوز جلسه شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران برگزار نشده است تا طرح هیات امنای امامزاده رد یا تائید شود اما بر اساس مشاهدات خبرنگار ایسنا کارگران همچنان در ضلع شمال شرقی امامزاده که به گفته کارشناس اداره اوقاف، جزو قبرستان تاریخی نیست و پیش‌تر سنگ قبرهای آن شکسته شده، کار می‌کنند .
سمیه ایمانیان - ایسنا
دیدگاه تان را بنویسید