بازی پیچیده شوک سیاسی ائتلاف السائرون به عراق

مثلث آنلاین: هفته گذشته چهارمین دوره انتخابات پارلمانی عراق برگزار شد؛ انتخاباتی که از هر حیث متفاوت از انتخابات گذشته بود. چنانچه دلایل حساسیت این انتخابات را که زیاد درباره آن صحبت شده ‌کنار بگذاریم، برگزاری الکترونیکی انتخابات که برای نخستین بار عراق آن را تجربه می‌کرد و اتفاقا با انتقادات و اعتراض‌هایی مواجه شد، پایین‌ترین نرخ مشارکت مردمی و همچنین نتایج غافلگیرکننده، از جمله نکات قابل توجه و حتی شگفت‌انگیز این انتخابات بود.

درباره چرایی پایین‌بودن مشارکت عراقی‌ها سخن فراوان است؛ حتی برخی‌ها از جمله شیخ قیس خزعلی، رهبر عصائب اهل حق و دیگران، آمریکایی‌ها را در این موضوع مقصر می‌دانند چرا که آنها ساعاتی پیش از آغاز انتخابات، از احتمال هدف قرار گرفتن مراکز انتخاباتی توسط داعش خبر داده و این موضوع را بی‌دلیل رسانه‌ای کرده بودند.

اما در هر صورت چندین عامل را در کنار یکدیگر می‌توان به عنوان دلایل مشارکت پایین مردم برشمرد؛ فساد گسترده و بالا در عراق و ناامیدی مردم از حل آن، ضعف خدمات عمومی به مردم، حضور چهره‌های تکراری که 15 سال در فرآیند سیاسی عراق پساصدام حضور داشتند، تبلیغات برخی رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای تحریم انتخابات و پافشاری بر مقوله «المجرب لایجرب» (آزموده را آزمودن خطاست) که در دوره سابق انتخابات توسط نماینده مرجعیت نجف بیان شده و تسری دادن آن به این دوره توسط برخی افراد و انتشار همه‌جانبه آن، از دلایل عمده سطح پایین مشارکت بوده است.

این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که بیانیه مرجعیت عالی نجف که یک هفته پیش از انتخابات صادر شد و تلاش داشت تا شبهه‌ها درباره انتخابات و مقوله ‌‌‌‌«المجرب لایجرب» را تبیین کند نیز نتوانست کمک چندانی به افزایش مشارکت مردمی کند. چرا که آیت‌الله‌ سیستانی که تا پیش از این مشارکت در انتخابات را تکلیفی شرعی برای شهروندان قلمداد می‌کرد، این‌بار با اسقاط تکلیف شرعی آن را حقی از حقوق شهروندی و امری اختیاری دانستند؛ موضوعی که نشان‌دهنده عمق نارضایتی آیت‌الله از سیاستمداران عراقی و فرآیند سیاسی کشور است. شگفتی نخست انتخابات که مشارکت پایین مردم بود، عملا زمینه‌ساز بروز شگفتی دوم شد. ائتلاف سائرون وابسته به مقتدی صدر و کمونیست‌ها و برخی جریان‌های سکولار و مدنی که هیچ کس پیش‌بینی کسب نتایج قابل توجه توسط آنان را نمی‌کرد در یک غافلگیری، پیشرو نتایج انتخابات شدند و شوک سیاسی بزرگی را چه در میان سیاستمداران این کشور و چه در میان بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی صحنه عراق به وجود آوردند.

واقعیت آن است که نتایج سائرون را نباید به‌مثابه اقبال مردمی به جریان صدر قلمداد کرد، به ویژه آنکه تفکیک و بررسی نتایج آرای صدری‌ها و متحدان آنها نشان می‌دهد که آرای نامزدهای جریان صدر (الاستقامه) در این دوره نسبت به دوره قبل کاهش داشته است. همان‌گونه که اشاره شد کاهش مشارکت مردمی در بدنه شیعی که برخلاف صدری‌ها، غالبا پیروان حوزه نجف هستند تأثیر مهمی بر کاهش آرای دیگر گروه‌های سیاسی داشته است. در‌حالی‌که صدری‌ها پایگاه اجتماعی و جغرافیایی تقریبا ثابتی دارند که تابع نجف نیست.

از این رو شاهد کاهش چشمگیر آرای دیگر نامزدها و احزاب انتخاباتی بودیم. به گونه‌ای که العبادی که از ائتلاف او به عنوان برنده انتخابات یاد می‌شد، در جایگاهی پس از صدر قرار گرفت و مالکی نیز با اینکه پیش‌بینی می‌شد دچار کاهش رأی شود اما کاهش چشمگیر آرای ائتلاف وی تا این اندازه قابل پیش‌بینی نبود، به گونه‌ای که می‌توان تا این لحظه ائتلاف دولت قانون را بزرگ‌ترین بازنده انتخابات در میان شیعیان قلمداد کرد.

آرای بالای ائتلاف فتح که بخشی از گروه‌های منسوب به حشد الشعبی در آن حضور دارند نیز به دلیل حضور شخصیت‌های نسبتا جدید و تقارن نام این ائتلاف با پرونده داعش و نتایج درخشان در مبارزه با آن حاصل شده است.

 وضعیت دیگر احزاب و ائتلاف‌های سنی و کردی نیز به هیچ وجه بهتر از شیعیان نیست. اهل سنت در این دوره نیز نتوانستند از وجود چهره‌های جدید و گفتمانی نو برای دوران پساداعش و شهروندان سنی خسته از سیاستمداران تکراری و سنتی بهره ببرند و مانند شیعیان شاهد تقسیم‌شدن آرای آنان میان ائتلاف‌های کوچک‌تر بودیم. در سوی شمالی عراق یعنی کردستان نیز که پیش‌بینی می‌شد احزاب معارض و جدید، نتایج مطلوبی به دست بیاورند، چنین نشد تا همچنان احزاب سنتی یعنی حزب دموکرات و اتحادیه میهنی بیشترین کرسی‌ها را از آن خود کنند. در این میان وضعیت حزب دموکرات تاحدودی برتر از دیگر جریان‌ها و گروه‌های عراقی است زیرا تعداد کرسی‌های آن نسبت به دوره قبل تفاوت چندانی نداشته است.

در هر صورت نباید فراموش کرد در انتخابات عراق و فرآیند سیاسی حاصل از آن همیشه سه ضلع حضور دارند؛ مردم که وظیفه حضور در پای صندوق‌ها را دارند، توافقات رهبران احزاب سیاسی و تمایلات بازیگردانان منطقه‌ای و بین‌المللی. طبیعی است که به دلیل اهمیت جایگاه راهبردی عراق در منطقه و تبدیل‌شدن عراق به صحنه رقابت‌های بین‌المللی به خصوص میان ایران و آمریکا و اخیرا تمایل سعودی‌ها به نقش‌آفرینی در این کشور، از هم اکنون تلاش این کشورها برای ایجاد یک ائتلاف جدید که تعیین‌کننده نخست‌وزیر آینده این کشور باشد آغاز شده است.

سازوکار تعیین نخست‌وزیر در عراق در اختیار حزب برنده نیست و براساس قوانین، ائتلافی که بیشترین تعداد اعضا را در نخستین جلسه پارلمان داشته باشد، حق معرفی نخست‌وزیر را دارد‌؛ رخدادی که در انتخابات 2010 انجام شد و ائتلاف ایاد علاوی با اینکه برنده انتخابات شده بود اما عرصه را به دولت قانون که توانست پس از اعلان نتایج، احزاب دیگری را همراه خود کند واگذار کرد. در این دوره البته نزدیکی آرای ائتلاف‌ها باعث خواهد شد تا به دلیل آنکه هیچ‌یک از احزاب دست برتر مطلق را ندارند، تشکیل ائتلاف‌ها و تعیین نخست‌وزیر پیچیده‌تر و مشکل‌تر باشد.

از این رو سناریوهای متعددی برای ترکیب ائتلاف جدید قابل تصور است که تا این لحظه هیچ یک از آنها قطعی نیست و تابع توافقات و امتیاز‌خواهی‌ها و تأثیر‌گذاری بازیگران خارجی است. اینکه در نهایت ایران خواهد توانست اکثریت شیعیان را به دور هم جمع کند یا آمریکایی‌ها ائتلاف مورد نظر را از احزاب مطلوب خود شکل دهد نیاز به زمان دارد.