تاثیر تنش میان ترکیه و آمریکا در سیاست خارجی اردوغان چیست؟
تهران-آنکارا علیه واشنگتن
مثلث/ احمد معنوی: بازداشت «اندرو کرگ برانسون»، کشیش آمریکایی محبوس در ترکیه، چندی است که روابط واشنگتن و آنکارا را با بحران بی‌سابقه‌ای مواجه کرده است. برانسون در پی کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ به اتهام جاسوسی و ارتباط با شبکه فتح‌الله گولن و گروه‌های شورشی کُرد بازداشت شده بود و اخیرا نیز با درخواست فرجام‌‌خواهی‌اش برای آزادی از بازداشت خانگی مخالفت شد.
در راستای واکنش به این رفتار دادگاه ترکیه، واشنگتن نیز اعلام کرد وزیران دادگستری و کشور ترکیه به دلیل نقش داشتن در دستگیری این کشیش، مورد تحریم این کشور قرار می‌گیرند و به‌دنبال آن سخنگوی کاخ سفید، داد و ستد و روابط تجاری با این دو مقام ترک را ممنوع اعلام کرده و گفت تمام دارایی‌های آنها در آمریکا مصادره خواهد شد. این کنش آمریکا نیز بدون واکنش نماند و ترکیه نیز در عملی تلافی‌جویانه به تحریم دو وزیر آمریکا اقدام کرد. در حالی که مقامات آمریکایی انتظار آزادی وی را داشتند، ترامپ و مایک پنس و معاون وی واکنش نشان داده و ترکیه را به اعمال تحریم‌های اقتصادی تهدید کردند.
اکنون با توجه به مشکلات ایجاد شده بین دو کشور این مساله مطرح می‌شود که تحریم‌های آمریکا چه تاثیری بر روابط و آینده سیاسی واشنگتن-آنکارا و رفتار منطقه‌ای ترکیه در خاورمیانه خواهد داشت؟
سناریوی اول؛ حل دیپلماتیک مشکلات دوجانبه
در نگاه اول آنچه واضح به نظر میآید این است که قطعاً تنش به وجود آمده بین دو کشور که دارای روابط دیرینه و استراتژیکی هستند، به‌خاطر یک کشیش چندان طولانی و تاثیرگذار نخواهد بود و در آینده نه‌چندان دور شاهد آن خواهیم بود که هر دو با انعطاف‌پذیری بیشتری نسبت به مساله نگاه کنند. در راستای این فرضیه است که مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه دیدار با مایک پمپئو در سنگاپور را سازنده خوانده و گفته است که دو طرف موافقت کرده‌اند برای حل اختلافات از نزدیک همکاری کنند. همچنین یک رسانه ترکیه‌ای نیز از احتمال توافق دو کشور بر سر طرح تبادل زندانیان خبر داد.
سناریوی دوم، اقدام پیشگیرانه توسط آمریکا
آنچه در این دیدگاه گفتنی است اینکه تا پیش از روی کار آمدن رجب طیب اردوغان در ترکیه، این کشور یکی از اصلی‌ترین متحدان آمریکا در منطقه محسوب می‌شد و ترکیه از نظر سیاسی وابستگی بالایی به آمریکا داشت. اما اردوغان پس از روی کار آمدن و گرفتن قدرت در ترکیه سعی کرد رویکرد سیاست خارجی مستقلی را پیش گیرد؛ لذا برخی معتقد هستند در تاریخ جمهوری ترکیه، این برای اولین بار است که آمریکا دو وزیر دولت ترکیه را تحریم می‌کند که بی‌تردید این اقدام آنها هیچ شباهتی به رفتار یک کشور متحد ندارد و محکومیت کشیش برانسون نمی‌تواند دلیل قانع‌کننده‌ای برای تحریم دو وزیر کابینه از سوی آمریکا باشد، بلکه موضوعات دیگری علت این واکنش مقامات کاخ سفید است و آن هم مقابله با رویکردهای ترکیه کنونی با داعیه عثمانی‌گرایی اردوغان و رفتارهایش در منطقه خاورمیانه است تا از بروز تنش‌های احتمالی آینده جلوگیری شده و ترکیه مشغول بازسازی برنامه‌های اقتصادی و بحران‌های مالی باشد. شاید این نظریه مهم باشد؛ زیرا در شرایطی روابط سیاسی بین آمریکا و ترکیه بحرانی شده است که اقتصاد این کشور خاورمیانه‌ای در شرایط مطلوبی به سر نمی‌برد و اظهارات مقامات این کشور مبنی بر مقابله به مثل با اقدامات آمریکا نیز موجب شده تا بازارهای ترکیه واکنشی نسبتاً منفی به این خبرها نشان دهد. تحریم دو وزیر ترک باعث سقوط لیر و تشدید کاهش تمایل سرمایه‌گذاران به خرید این ارز بیش از پیش شده است. اکنون ارزش هر دلار آمریکا به 11/5 لیر رسیده که در تاریخ این کشور بی‌سابقه است. ضمن اینکه افزایش تنش می‌تواند به افزایش خروج سرمایه از این کشور هم منتج شود. در این فرضیه آمریکا برای به زانو در آوردن ترکیه در سیاست خارجی رویایی‌اش، جنگ اقتصادی جدیدی را از طریق افزایش نرخ ارز و در ادامه ایجاد هرج و مرج در بازار پیش گرفته و افت ارزش لیر در برابر دلار از یک‌سو باعث سنگین‌تر شدن فشار بدهی‌های خارجی ترکیه می‌شود و از سوی دیگر بازار بورس رونق خود را از دست می‌دهد. تداوم افزایش قیمت دلار، بی‌تردید شرکت‌های تجاری را با ورشکستگی و در ادامه بازار را با مشکلات عدیده‌ای مواجه خواهد کرد و قطعاً تا زمانی که اختلافات بین آنکارا و واشنگتن پابرجا باشد، تهدید سیاسی علیه اقتصاد ترکیه ادامه خواهد داشت.
سناریوی سوم، گرایش به سمت شرق و ایران
یکی ملموس‌ترین تاثیرات تنش مذکور میان آنکارا-واشنگتن، چرخش ترکیه از غربگرایی و به خصوص آمریکا به سمت شرق‌گرایی و ایجاد روابط حسنه هرچه بهتر با ایران و روسیه خواهد بود. در این شرایط احتمالا شاهد گرایش ترکیه به‌سوی ایران به عنوان کشوری که با ترکیه دشمن مشترکی به نام آمریکا دارد، خواهیم بود. اکنون ایران در نوک پیکان تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و به دنبال فضایی برای کاهش فشارها و برون‌رفت از مشکلات اقتصادی داخلی از طرق مختلف است؛ بنابراین تعاملات ترکیه و ایران در این راستا برای هر دو کشور کارگشا خواهد بود.
برای ورود به این فرضیه باید به نوع نگاه مسئولان دو کشور توجه کرد. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران در واکنش به اقدام دولت آمریکا در اعمال تحریم علیه دو وزیر دولت ترکیه در توئیتر خود، این اقدام واشنگتن را اقدامی غیرقانونی خواند. در سوی دیگر نیز چاووش‌اوغلو با بیان اینکه ترکیه به طور معمول مخالف تحریم ایران است، گفته است: «اقدام یک‌جانبه ایالات متحده مبنی بر تحریم ایران و الزام کشورهای دیگر در تبعیت از تصمیم آمریکا، موضعی نادرست است.» این موضع‌گیری ترکیه نسبت به ایران باعث شد تا آمریکا نماینده‌ای برای راضی‌کردن مقامات ترکیه جهت همراهی در تحریم علیه ایران به آنکارا اعزام کند؛ اما این مذاکره در حالی انجام شد که طرف ترک اعلام کرده بود که در اعمال تحریم علیه ایران، آمریکا را همراهی نخواهد کرد. ترکیه معتقد است ایران هم از نظر اقتصادی و تجاری و هم از نظر تامین نیازهای انرژی، کشوری مهم در همسایگی‌اش به شمار می‌رود و هرچند دولت ترامپ تلاش دارد تا خرید نفت ترکیه از ایران را به حداقل برساند، اما از نظر ترکیه ایران کشور همسایه و از مهم‌ترین شرکای تجاری-بازرگانی ترکیه به شمار می‌رود؛ قراردادهای مهم دوجانبه اقتصادی زیادی از جمله در زمینه نفت و گاز میان دو کشور منعقد شده است و به همین دلایل آنکارا نمی‌تواند وارد تعاملی شود که این توافقات را به خطر اندازد.
ترکیه تاکنون تلاش داشته یک نقش میانجی‌گرایانه را در خصوص ایران ایفا کند. چون می‌داند با توجه به حجم روابط تجاری و اقتصادی که با ایران داشته و دارند، هرگونه تحریم بین‌المللی علیه ایران مستقیما به ضرر اقتصاد ترکیه بوده و برنامه‌های بلندمدت آنکارا را زمین‌گیر خواهد کرد. بنابراین ترکیه راه منطقی را دنبال می‌کند و آگاه است که هرگونه تحریم فراگیر علیه ایران و ضعف اقتصاد داخلی ایران به طور مستقیم حجم تجارت خارجی آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد. لذا با شرایط به‌وجود‌آمده بین آمریکا و ترکیه انتظار می‌رود که با تلاش دو کشور، صادرات نفت ایران به ترکیه افزایش یافته و باهدف پرکردن خلاءهای اقتصادی ایجادشده برای طرفین قدم‌های موثری برداشته شود. اگر تراز تجاری میان ترکیه و ایران را در نظر بگیریم، می‌بینیم که بهترین گزینه این است که ترکیه از ایران خرید داشته باشد که هم برتری تجاری خود را حفظ کند و هم اینکه به دلیل نزدیکی مسافت، هزینه تمام‌شده تولید فرآورده‌های نفتی را پایین نگه دارد تا دچار تورم نشود. تجربه نشان داده است که دو کشور در این حوزه تجارب خوبی را پشت سر گذاشته‌اند. ترکیه تجربه خوبی از تجارت با ایران در زمان تحریم‌ها در گذشته داشته است؛ لذا اکنون نیز فرصت مناسبی برای ترکیه و ایران خواهد بود تا با اتحاد منطقه‌ای در برابر تحریم آمریکا نسبت به برقراری گسترده مبادلات تجاری مشترک اقدام کنند تا شاید این سناریو مصداق ضرب‌المثل «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد» برای ایران باشد.
دیدگاه تان را بنویسید