هشدار جدی به غرب ؛ خروج ایران از NPT درصورت پایان توافق
دو سال از خروج آمریکا از برجام گذشت و تهدیدهای آمریکا همچنان برقرار است، اروپایی‌ها نیز علی رغم تعهدات ۱۸ گانه هیچ اقدام موثری در راستای حفظ برجام و تامین منافع جمهوری اسلامی ایران انجام ندادند.
خانه ملت: ایالات متحده آمریکا ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ رسماً از برجام خارج شد. دونالد ترامپ با گذشت دو سال از این اقدام غیرقانونی و خلاف قواعد بین‌الملل همچنان تلاش می‌کند تا ایران را تحت فشارهای بیشتری قرار دهد. این در حالی است که سیاست تحریم علیه ایران به آخر خط رسیده و آمریکا گزینه‌های زیادی برای اعمال تحریم‌های بیشتر ندارد.
نقض برجام از روز دوم اجرای توافق
طرح جامع اقدام مشترک (برجام) در ژوئیه ۲۰۱۵ بین ایران، گروه ۵+۱ و اتحادیه اروپا به تصویب رسید. محمد جمالی نوبندگانی نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس درباره جزئیات این توافق می‌گوید: «بر اساس برجام قرار بود اقدامات مشترکی از سوی ایران و 5+1 انجام شود. ایران متعهد به کاهش و چشم چوشی از برخی حقوق به حق در ارتباط با غنی سازی هسته ای شد لذا 20 درصد غنی سازی را به 3.67 دهم درصد کاهش و تغییراتی در کاربری فردو و نطنز ایجاد کرد. تمام مقامات 5+1 از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا نیز تاکید داشتند که ایران به همه تعهدات خود عمل کرده اما طرف مقابل و در رأس آنها امریکایی‌ها حتی در زمان ریاست جمهوری اوباما، بلافاصله بعد از امضای برجام اشخاص و سازمان‌های مختلف و نهادهای ایرانی و خارجی را به بهانه‌های مختلف تحریم کردند.»
سیدحسین نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی نیز دیگر نماینده ای است که درباره جزئیات امضای این توافق می گوید: «برجام یک توافق بین 5+1 و ایران بود که مورد استقبال جامعه جهانی قرار گرفت و شورای امنیت سازمان ملل آن را تایید کرد اما آمریکایی ها از روز دوم اجرای برجام با تحریم 11 نفر از شخصیت‌های ایران آن را نقض کردند.»
وی می افزاید: «از زمان تصویب برجام تا تاریخ خروج آمریکا، 26 بار نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها صورت گرفت و این نشان می‌دهد آمریکایی‌ها موافق برجام نبودند و بنایی برای اجرای آن نداشتند.»
خروج آمریکا از برجام و آغاز گفتاردرمانی اروپایی‌ها
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا اردیبهشت ماه سال 1397 پس از اعلام خروج آمریکا از برجام در سخنان خود ایران را «پیش‌قراول ناامنی در جهان نامید» و مدعی شد که این تصمیم «آمریکا را بسیار امن‌تر از پیش خواهد کرد.»
روسیه به عنوانی یکی از اصلی‌ترین امضاکنندگان توافق هسته‌ای با ایران در واکنشی تند به تصمیم دونالد ترامپ، اعلام کرد «خروج آمریکا از برجام بی‌اعتنایی توهین‌آمیزی به قواعد بین‌المللی» است، امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه نیز تنها لحظاتی پس از سخنان ترامپ در توییتر نوشت: «فرانسه، بریتانیا و آلمان از تصمیم آمریکا برای ترک برجام متاسفند». کشورهای اروپایی طرف برجام در بیانیه مشترک نیز اعلام کردند «ما از تصمیم امروز آمریکا برای ترک برجام متاسفیم و چنانچه ایالات متحده نظرش را در این باره تغییر دهد، از آن استقبال خواهیم کرد.»
جمالی نوبندگانی معتقد است: «اروپایی‌ها پس از خروج آمریکا از برجام به گفتار درمانی روی آوردند. زیرا مقامات اروپایی در دیدار با وزیر و سایر دیپلمات های وزارت خارجه ایران تاکید داشتند که در 18 بند در ارتباط با فروش نفت و آزادسازی پول های بلوکه شده ایران و ارتباطات مالی و بانکی خسارات را جبران می‌کنند و ایران نباید اقدام خاص انجام اما بنا بر گفته آقای ظریف اروپایی ها به یکی از بندهای تعهدات 18 گانه عمل نکردند.»
نماینده مردم فسا در مجلس دهم می‌گوید: «به نظر می رسد دفع الوقتی صورت گرفت و در این مدت کشورهای اروپایی نسبت به حمایت از برخی تحرکات در داخل کشور پرداختند مانند حضور سفیر انگلیس در اعتراضات دی ماه که این موضوعات بی سابقه است. آنها در شرایط و موقعیت‌های مختلف تاکید کردند که اروپا در برجام می‌ماند حال آنکه ماندن اروپا در برجام خاصیتی برای جمهوری اسلامی ایران ندارد.»
تلاش جمهوری اسلامی برای حفظ برجام
با این وجود جمهوری اسلامی ایران در دو سال گذشته از هیچ تلاش و کوششی جهت حفظ برجام و دفاع از منافع ملی ملت ایران دریغ نکرد. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران همان اردیبهشت 1397 در واکنش به اقدام آمریکا و سخنان دونالد ترامپ گفت که «من به سازمان انرژی اتمی، دستور دادم در صورت نیاز آمادگی لازم را برای اقدامات بعدی داشته باشند، تا در صورت نیاز غنی‌سازی صنعتی را بدون محدودیت آغاز کنیم.»
روحانی همچنین تاکید کرد: «اگر برجام بخواهد کاغذی باشد بدون این که منافع ملت ایران را تضمین کند آن‌گاه راه روشنی پیش‌روی خود داریم.» محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز به تصمیم دونالد ترامپ واکنش نشان داد و در عرصه‌ها و سطوح مختلف به مذاکره و رایزنی پرداخت اما اروپایی‌ها در تمام این مدت به بیان اظهارات امیدوارکننده روی آوردند و هیچ اقدامی جهت جبران خسارات یا مقابله با آمریکا انجام ندادند.
جمالی نوبندگانی در ارتباط با همین موضوع می‌گوید: «آمریکایی‌ها بعد از خروج از برجام شرایط را به سمتی پیش بردند که ارتباطات بانکی و سوئیفت برای ایران مسدود شود. این در حالی است که ایران برجام را امضا کرد تا فضای بهتر سیاسی و اقتصادی در سطح بین الملل داشته باشد و سرمایه‌گذاری‌هایی خارجی در کشور انجام شود اما هیچ سرمایه‌گذاری از سوی کشورهای اروپایی به جهت ترس از آمریکا در ایران نکردند.» وی می‌گوید: «ایران در چنین شرایطی برای واردات داروی بیماران خاص از اروپا دچار مشکل شد و حتی برای پرداخت حقوق پرسنل خود در کشورهای اروپایی با موانعی روبه رو شد اما بر تعهدات باقی ماند تا آنکه پس از گذشت یک سال انفعال اروپایی‌ها اعلام کرد اگر اقدام عملی صورت نگیرد نسبت به کاهش تعهدات برجام طبق مفاد توافقنامه عمل خواهیم کرد.»
توافق آمریکا و اروپا در پشت پرده و آغاز تزلزل برجام
نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم می‌گوید: «اروپایی که پیش از این با زبان نرم درباره خروج امریکا از برجام موضع می‌گرفتند، مواضع سخت و تندی نسبت به کاهش تعهدات از سوی ایران گرفتند و این نشان داد در پشت پرده توافقاتی بین آمریکا و اروپا صورت گرفته تا اجازه ندهند که ایران از حقوق خود به صورت کامل بهره‌مند شود. در واقع همان تفسیر بدبینانه مخالفان برجام به حقیقت پیوست.»
نقوی حسینی نیز می‌گوید: «دولت دموکرات و جمهوری خواه آمریکا به یک شکل با برجام رفتار کردند و در نهایت خروج آمریکا از برجام موجب شد تا توافق به صورت کامل متزلزل شود و اعضای 4+1 هم پیرو سیاست آمریکا علی رغم اینکه اعلام کردند به تعهدات پایبندیم، هیچ اقدامی انجام ندادند به طوری که بلافاصله بعد از خروج امریکا از برجام پژو فرانسه و توتال قراردادشان را با ایران لغو کردند و ایران به تعهدات خود عمل کرد تا اینکه پس از گذشت مهلت یک ساله، به این نتیجه رسید که طرف مقابل قصد عمل به تعهدات خود را ندارد لذا کاهش تعهدات را در دستور کار قرار دادیم.»
کاهش تعهدات برجام از سوی جمهوری اسلامی ایران کاملا طبق توافق در چند مرحله انجام گرفت. کشورهای اروپایی طرف برجام مواضع تندی را اتخاذ کردند و در ابتدا بر پایبندی خود تاکید و در ماه‌های اخیر درباره فعال کردن مکانیسم ماشه نیز اظهاراتی را بیان کردند اما در نهایت هیچ اقدام موثری در راستای منافع برجام انجام ندادند.
تداوم تلاش‌های ناکام آمریکا پس از دوساله شدن خروج از برجام
حال با گذشت دو سال از خروج آمریکا از برجام همچنان شاهد رفتارهای عجیب و تامل برانگیز از سوی مقامات آمریکایی هستیم، بر اساس برجام تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران پاییز 1399 لغو می‌شود از این رو رئیس جمهور و وزیر خارجه آمریکا اخیرا با استناد به برجام درخواست کردند تا پرونده ایران در شورای امنیت مطرح و نسبت به تمدید تحریم های تسلیحاتی اقدام شود.
جمالی نوبندگانی این نوع رفتار دولتمردان آمریکایی را طنز تلخی می‌داند و می‌گوید: «آمریکایی‌ها که از برجام خارج شدند و با استناد به برجام می‌خواهند تحریم های تسلیحاتی علیه ایران را تمدید کنند. این از نظر حقوقی و دیپلماسی موضوع سخیفی است.» وی تاکید دارد که «در این موضوع تاکید آمریکایی‌ها بر روی تحریم تسلیحاتی تهاجمی علیه ایران است و آنها در این خصوص نگرانی دارند زیرا ایران در همین مدت خرید تسلیحات داشته و موشک اس-300 را از روسیه خریداری کردیم.»
نقوی حسینی نیز با بیان اینکه آمریکایی‌ها بعد از خروج از برجام رفتار خصمانه را مضاعف و با تحریم‌ها سعی کردند جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهند، می‌گوید: «عجیب است که آمریکایی‌ها پس از دوسال خروج از توافق متوسل به برجام شدند و مدعی‌اند به جهت نقض برجام از سوی ایران، پرونده ایران باید به شورای امنیت برود. این در حالی است که آمریکا از برجام خارج شده و نمی‌تواند به آن استناد کند و این اقدام خلاف قوانین بین المللی است.»
اظهارات اخیر مقامات آمریکایی نیز با واکنش‌های مختلفی روبه رو بوده است، برخی از طرف‌های باقی مانده برجام مانند روسیه و فرانسه مخالفت خود را اعلام کردند. روس‌ها تاکید کردند که ایران اقدامی خلاف قطعنامه 2231 انجام نداده است و فرانسه نیز اعلام کرده که عمیقاً به توافق وین و قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متعهد است.
گزینه‌های ایران روی میز
مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز در پیام‌های مختلف واکنش نشان دادند، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در نشست اخیر خود با اصحاب رسانه، گفت: در صورتی که پرونده ایران به شورای امنیت برود، پاسخ جمهوری اسلامی ایران به این اقدام و حرکت مقتضی و قاطع خواهد بود.
جمالی نوبندگانی در همین ارتباط به خبرنگار خانه ملت می‌گوید: «ما می‌توانیم از ظرفیت‌های چین و روسیه در سازمان ملل استفاده کنیم، بنا بر اظهارات آقای ظریف مقامات روسیه و چین همیشه بر مواضع جمهوری اسلامی تاکید داشتد، حتی کاهش تعهدات از سوی ایران را اقدامی به حقی دانستند و لغو تحریم های تسلیحاتی تهاجمی را قانونی و قطعی می‌دانند زیرا ایران خلاف قطعنامه 2231 اقدامی انجام نداده است.»
نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی معتقد است: «اگر طرف های دیگر برجام مانند آمریکا رفتار کنند، ایران با نظر حاکمیت خود می‌تواند خروج از برجام و NPT را در دستور کار خود قرار دهد.»
نقوی حسینی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس اما ضمن اشاره به اینکه امیدی به اروپایی‌ها و آمریکا نداریم، می‌گوید: «ایران نباید منشاء اضمحلال برجام باشد، جمهوری اسلامی به تعهدات خود پایبند بوده و خارج از قوانین و قطعنامه 2231 عمل نکرده است.»
به نظر می‌رسد دونالد ترامپ با توجه به نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، رفتارهای عجیب و غریب دیگری را هم در این مدت از خود نشان دهد یا تلاش مضاعفی کند تا فشارهای اقتصادی و سیاسی به ایران افزایش یابد اما شرایط جامعه بین‌الملل به خصوص بعد از شیوع ویروس کرونا و اطمینانی که بسیاری از کشورها نسبت به ایران پیدا کردند به ویژه بعد از تهدید سازمان بهداشت جهانی از سوی آمریکا به قطع بودجه، آمریکایی ها دیگر راه به جایی نمی برند کما اینکه جمهوری اسلامی ایران هم قاطعانه و محکم در برابر آنها ایستاده است.
با این حال هنوز مشخص نیست برجام نیمه جان چه سرنوشتی را پیش رو داشته باشد. اروپایی‌ها هنوز اظهاراتی را بیان می‌کنند اما جمهوری اسلامی ایران تا شاهد گام عملی از سوی آنها در مسیر عمل به تعهداتشان نباشد، نمی‌تواند به آنها اعتماد کند البته وزیر امور خارجه و سایر دیپلمات‌های ایرانی همچنان در تلاشند تا با رایزنی و گفت‌وگو اروپایی‌ها را متقاعد سازند تا برجام جانی تازه بگیرد.
دیدگاه تان را بنویسید