اصغر پرتوی: تحریم‌ها، مقاومت را تقویت کرده

گفت‌وگوی مثلث درباره نگرش طبقه فرودست به اتفاقات جدید سیاست خارجی را با دکتر اصغر پرتوی می خوانید:

مثلث؛ وقتی آمریکایی‌ها اقدام به تشدید تحریم‌ها علیه ایران کردند نظریه‌ای داشتند و می‌خواستند با فشار بر طبقه فرودست، یک‌سری اعتراضات را در داخل ایران به‌وجود آورند اما این اتفاق نیفتاد؛ به‌نظر شما چرا آمریکایی‌ها به هدفشان دست پیدا نکردند؟

فکر می‌کنم که واقعا تیم مشاوران آقای ترامپ شناخت درستی از جامعه ایران ندارند. حلقه اول مشاوران ترامپ که جان بولتون و پمپئو هستند، فکر می‌کردند که با کمی فشار ممکن است جامعه ایران از درون دچار فروپاشی شود و درواقع نوعی انقلاب در ایران اتفاق بیفتد. به‌نظر می‌رسد که آنها چنین برداشتی داشتند اما واقعیت امر این است که شناخت درست و دقیقی از جامعه ایران ندارند؛ البته شاید ایرانی‌ها یک روحیه ملی‌گرایی مثبت و سفت و سختی دارند، به‌خصوص وقتی احساس کنند بیگانگان و کشورهای خارجی می‌کوشند از طریق تحت‌فشار قراردادن کشور، باجی بگیرند و چیزی را بر ما تحمیل کنند، به همین دلیل به‌جای اینکه این فشارها در راستای اهداف تحریم‌کنندگان عمل کند، ضد ‌آن هدف دارد عمل می‌کند. این برآمده از روحیه غیرت و تعصب ایرانی است. به‌نظر می‌رسد در حد مشاهدات و تجربه محدود اجتماعی که داریم در مردم این نوع واکنش قابل‌مشاهده است و چون احساس می‌کنند فشاری از بیرون با هدف خاصی اتفاق می‌افتد، مقاومت می‌کنند تا فشارها نتیجه عکس دهد. به‌نظر می‌رسد مردم بیشتر تمایل دارند که اگر مشکلی هم در جامعه هست بدون مداخله خارجی و از طریق خود مردم و در داخل کشور حل‌و‌فصل شود. حتما مشکلات هست و همگان هم راجع به این مشکلات می‌دانند و صحبت می‌کنند ولی وقتی بدانند مداخله خارجی پشت این قضیه است تا حدود زیادی موضع‌شان متفاوت می‌شود و در جهت مردودکردن مداخله خارجی، واکنش‌ها نوع دیگری به‌خود می‌گیرد.

 مثلث؛ تاب‌آوری طبقه فرودست تا چه حد خواهد بود؟

اینکه ما بگوییم مردم این روحیه مقاومت را دارند و این حالت را در مقابل بیگانگان از خود نشان می‌دهند، دلیلی موجه بر بی‌توجهی مسئولان نمی‌شود. طبقه محروم از آنها انتظار زیادی دارند که در مواجهه با مسائل طوری به مدیریت امور کشور بپردازند که لااقل از داخل مشکل‌تراشی نشود و مشکلی به مشکلات آنها نیفزاید. سوءاستفاده‌هایی که در داخل کشور بعضا از سوی برخی مسئولان صورت می‌گیرد و بعضی از آنها فاش می‌شود، مثل مفاسد اقتصادی وقتی که رسانه‌ای می‌شوند، بیشتر مردم مستضعف را رنج می‌دهد، به‌خصوص وقتی آنها احساس کنند بخشی از مشکلات آنها، از داخل نشات می‌گیرد، بیشتر رنجیده‌خاطر می‌شوند. به‌عبارت دیگر، کمبودها و نارسایی‌های داخلی ایجاد یاس و ناامیدی می‌کنند و مردم انتظار دارند که کمبودها و نارسایی‌ها از جانب خودی‌ها نباشد. حالا اگر از ناحیه ترامپ و پمپئو و جان بولتون مشکلاتی به جامعه وارد می‌شود، دیگر از مسئولان و صاحب‌منصبان خودی به حجم مشکلات افزوده نشود. وقتی یک نمونه از این دست سوءاستفاده‌ها اتفاق می‌افتد، باعث نگرش منفی بیشتر مردم می‌شود.

مثلث؛ اکنون نگاه طبقه فرودست به دولت آقای روحانی چطور است و با چه دیدی به این دولت نگاه می‌کند؟

البته آنچه گفته می‌شود حالت استدلال ناقص دارد و به‌طور قطعی نمی‌توان نتیجه گرفت و صرفا همان حالت استدلال ناقص را باید درنظر بگیریم؛ اما برداشتم این است که طبقه پایین‌دست به‌خصوص فکر می‌کند که این دولت نتوانسته کار خاصی برایش انجام دهد و نگرش مثبتی تا اینجای کار درباره فعالیت‌های دولت ندارند و این نارسایی‌ها را مشخصا از چشم کابینه، وزرا و دولت می‌بینند.

مثلث؛ الان توقع و انتظار جامعه فرودست به سمت مقاومت است یا به سمت مذاکره؟ درواقع از دولتمردان در ارتباط با آمریکا چه انتظاری دارند؟

طبقه فرودست را مردم عامه درنظر بگیریم که ممکن است خیلی اهل تجزیه و تحلیل‌های آن‌چنانی نباشند، برایشان مهم این است که مشکلات ملموس‌ زندگی‌شان در وهله اول حل شود؛ البته ممکن است قدرت تجزیه و تحلیل برایشان سخت باشد که مذاکره بشود یا نشود ولی معمولا به تریبون‌های رسمی چشم می‌دوزند تا ببینند چه اعلام می‌کنند. معمولا صحبت آنها که در نظام هستند را درنظر می‌گیرند که مذاکره شرایطی دارد و ممکن است در هر شرایطی نتیجه‌بخش نباشد، ولی درکل می‌توان گفت که مردم دنبال جنگ نیستند؛ یعنی آنچه از استدلال ناقص من بر اثر ارتباطاتی که با افراد دارم، برمی‌آید این است که مردم جنگ‌طلب نیستند و ضدجنگ هستند و دوست ندارند جنگ اتفاق بیفتد؛ اما یک‌وقت هم ممکن است جنگ تحمیل شود و نهایتا باید دفاع صورت بگیرد که البته آن دفاع را می‌پذیرند، ولی به‌نظر نمی‌رسد که مردم دنبال جنگ و جنگ‌افروزی باشند.

مثلث؛  آقای دکتر! اگر ما بخواهیم آرایش سیاسی کشور را اعم از اصول‌گرایی، اصلاح‌طلبی و اعتدال‌گرایی درنظر بگیریم، این طبقه فرودست به کدام‌یک از این قطب‌ها گرایش دارد و کجای آرایش سیاسی کشور تعریف می‌شود؟

طبقه فرودست را هم نمی‌توان یکدست درنظر گرفت، یعنی این مفهوم که یک طبقه به‌معنای طبقه‌ای با گرایش سیاسی واحد داشته باشیم، بعید است در جامعه ایران شکل گرفته باشد. درحقیقت باید تفکیک قائل شویم، چون متفاوت هستند. برداشتم این است که طبقه فرودست یکدست نیستند.

مثلث؛ به‌نظرتان دارای چه قشرهایی هستند؟

بستگی به ارتباطاتشان دارد. طیفی که ارتباطات آنها با نهادهای انقلابی است، طبیعتا آنچه از تریبون‌های رسمی اعلام می‌شود را ابراز می‌کنند ولی طیف‌هایی که ممکن است با این نوع نهادها ارتباط کمتری داشته باشند، ممکن است نظرات دیگری ابراز کنند. واقعا یکدست نیستند.

مثلث؛ ما شاهد اعتراضات دی سال 96 هم بودیم قبل از اینکه تحریم‌های آمریکا اعمال شده و نیز از برجام خارج شود. برای اینکه شورش فقرا رخ ندهد، دولت باید چه اقدامی انجام دهد؟

تزی در بحث شورش‌ها و انقلاب‌هاست که مردم معمولا از سر گرسنگی انقلاب نمی‌کنند و وقتی توقعاتشان برآورده نمی‌شود، اعتراض می‌کنند. فکر می‌کنم اعتراضات دی 96، بیشتر از اینکه به‌علت بحث گرسنگی مردم باشد به توقعاتی که داشتند برمی‌گردد؛ توقعاتی که در انتخابات به نمایش گذاشته بودند و از دولت منتخب انتظار داشتند و به‌نوعی در اقشار مختلف برآورده نشده بود. درحقیقت ناامیدی از عدم‌تحقق خواسته‌هایشان بیشتر به این اتفاق دامن زد؛ البته تک‌علتی نبود و تحرکات و تحریکات هم کاملا مشخص بود؛ تحریکاتی که از بیرون کشور اتفاق می‌افتاد. شورش‌های کور مقطعی بر اثر اتفاقی خاص که خیلی هم نمی‌تواند اثرگذار باشد، ممکن است در اثر تنگدستی و فشار اقتصادی خیلی زیاد شکل بگیرد، ولی جنبش معنادار و هدفدار معمولا در وضعیت‌های فشار اتفاق نمی‌افتد. در وضعیت‌های فراخ اتفاق می‌افتد که توقعات و انتظارات بالا می‌رود و به‌علت اینکه این توقعات و انتظارات برآورده نمی‌شود، موجب اعتراضات می‌شود؛ لذا در شرایط تحریم و فشار روحیه مقاومت مردم هم بیشتر می‌شود تا اینکه دنبال آن باشند که اعتراض شورشی کنند. مردم توقعاتشان را در حد همان حالت‌های بحرانی تعدیل کرده و با وضعیت و حالت‌های بحرانی متعادل می‌کنند؛ فلذا بعید می‌دانم که این شرایط در ایران ایجاد شود و با افزایش فشارهای خارجی، مردم ایران بخواهند یک حرکت یا یک جنبش یا نهضت آن‌چنانی راه بیندازند.