اضطراب برجامی حکام سعودی!

عربستان سعودی به نظر می‌رسد در دوره‌ای از اضطراب قرار گرفته است. روابط ریاض- واشنگتن در دوره ترامپ یکی از گرم‌ترین ادوار خود را سپری کرد. اما حالا کسی به کاخ سفید خواهد رفت که در دوره اوباما معاون رئیس جمهور بوده و در واقع برخی می‌گویند شباهت‌های بسیاری میان دولت بایدن و اوباما وجود خواهد داشت. این برای عربستان خبر خوشی نخواهد بود چراکه دولت قبل از ترامپ روابط با ریاض را آنطور که همیشه بوده پیش‌نبرد. بنابراین این روزها نوعی نگرانی در واکنش‌های عربستانی‌ها وجود دارد. آنها ایران را مهمترین رقیب خود در منطقه می‌دانند و همیشه روی این موضوع حساب کرده‌اند که واشنگتن تهران را مهار کند. در چنین وضعیتی طبیعی است بازگشت آمریکا به برجام مطلوب ریاض نیست همانگونه که دستیابی به این توافق، پنج ساله پیش مطلوب آنها نبود.

> مواضع پرتکرار

نگاهی به موضع گیری‌های وزیر خارجه این کشور به طور روشن‌تری نگرانی‌های ریاض را نشان می‌دهد. فیصل بن فرحان آل سعود در دوم آذر امسال در مصاحبه با شبکه سی ان بی‌سی مدعی شد: عربستان سعودی باید بخشی از هر مذاکره احتمالی میان دولت آمریکا و ایران در مورد توافق هسته‌ای جدید باشد. فرحان مدعی شد: عربستان سعودی به دنبال مشارکت با دولت ایالات متحده در یک توافق جدید بالقوه است که نه تنها فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود می‌کند بلکه همچنین به دنبال تاکید بر فعالیت منطقه‌ای آن است. وزیر امور خارجه عربستان افزود: چنین توافقی را می‌توان برنامه جامع اقدام مشترک پلاس (++JCPOA) نام‌گذاری کرد.

او در 15 آذر دو موضع‌گیری درباره برجام داشته است. ابتدا در گفتگو با خبرگزاری فرانسه، فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان سعودی در گفتگویی با این خبرگزاری موضع این کشور را درباره تعامل جو بایدن رئیس جمهور منتخب آمریکا با ایران به ویژه در رسیده به هرگونه توافق تشریح کرد. او گفت که در صورت از سرگیری روند مذاکره آمریکا با ایران، باید در این باره با کشورهای حاشیه خلیج فارس مذاکره شود و مدعی شد که این تنها راه دست یافتن به توافقی با دوام است.

بن فرحان اظهار کرد: اول از همه انتظار داریم که کاملا با ما مشورت شود و ما و دیگر دوستانمان در منطقه کاملا در جریان آنچه در مذاکرات با ایران اتفاق می‌افتد باشیم.

در مورد دوم در همین روز وزیر خارجه سعودی در سخنرانی در کنفرانس گفتگوی مدیترانه‌ای مدعی شد: عربستان از گفت‌وگوی میان ایران و آمریکا حمایت می‌کند اما این تهران است که درهای گفتگو را می‌بندد. وی در ادامه ادعاهای خود افزود: باید با نقش ایران در خاورمیانه مقابله کرد و ما امیدواریم که دولت جو بایدن به مقابله با رفتارهای ایران ادامه دهد. ما با تمام دولت‌های آمریکا به منظور ایجاد امنیت در منطقه و جهان همکاری می‌کنیم. فیصل بن فرحان گفت: دولت بایدن خواهد دید که عربستان مواضع مثبتی در رابطه با یمن اتخاذ کرده است و این حوثی‌ها هستند که ایجاد راه حل سیاسی در یمن را نمی‌پذیرند. از طریق گفت‌وگو با دولت بایدن به توافق‌هایی در رابطه با مسائل منطقه خواهیم رسید.

اظهاراتی که نشان می‌دهد عربستان از این موضوع نیز نگران است که مبادا با به قدرت رسیدن دموکرات ها، واشنگتن دیگر از ریاض در جنگ یمن حمایت نکند چرا که پیش از این دموکرات‌های کنگره در این زمینه تلاش‌هایی را کرده بودند اما به سد دونالد ترامپ برخورد کرده بودند.

در ادامه سلسله موضع گیری‌های پیاپی نسبت به برجام همچنین دیروز خبر رسید که وزیر خارجه عربستان در گفت‌وگو با روزنامه ایتالیایی لاریپابلیکا گفته که کشورش مخالف بازگشت احتمالی آمریکا به برجام نیست. به ادعای او نگرانی‌هایی وجود دارد که باید با آنها مقابله شود و در راس آن‌ها لزوم ممنوعیت ایران از غنی‌سازی اورانیوم و عدم توانایی ایران برای ازسرگیری این فعالیت‌ها در زمانی که اختلافی بوجود آید، قرار دارد.

فیصل بن فرحان همچنین مدعی شد که مشکل بازرسی برخی تاسیسات ایرانی نیز باید حل شود زیرا ایران سایت‌های نظامی محرمانه دارد و ممنوعیت‌هایی برای بازرسان وضع شده است، همچنین توافق هسته‌ای قبلی به آن‌چه فعالیت‌های خصمانه وتوسعه‌طلبانه ایران در منطقه می‌خواند، نپرداخته است.

> واکنش ایران

این موضع گیری‌های عربستان درحالی است که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نیز در ارتباط با موضوع بازگشت آمریکا به برجام و برخی گمانه زنی‌ها درباره ایجاد تغییرات در این توافق گفته بود:«ما درباره توافقی که پیش‌ از این بر سرش مذاکره کرده‌ایم، مذاکره نخواهیم کرد. این توافق یک بده و بستان بود. این طور نبود که یک طرف مطالبه کند و طرف دیگر اجابت کند. موضوع این است که اروپا و آمریکا محدودیت‌هایی ۲۰ به علاوه ۱۰ ساله می‌خواستند. ایران مذاکره را بر سر هیچ محدودیتی آغاز کرد و جایی در این بین به توافق رسیدیم. این موضوع دو سال مذاکره بود و دیگر درباره آن مذاکره نخواهد شد و تمام. این نشانه عدم سوء نیت است. موضوع موشک‌ها و امنیت منطقه کاملا از طرف همه کنار گذاشته شدند نه به خاطر این که آن‌ها امتیازی انحصاری به ایران دادند، بلکه به خاطر این بود که آن‌ها حاضر نبودند رفتار مخرب خودشان را در این زمینه‌ها کنار بگذارند. به مسئله تسلیحات توجه کنید. سال گذشته، میزان سلاحی که غرب به منطقه خلیج فارس فروخت، بیش از هر جای دیگری بود. بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تسلیحات به این منطقه فروخته شد.»

عربستان درحالی خواهان مذاکرات مجدد و اضافه شدن برخی کشورهای منطقه به دور جدید مذاکرات شده است که در همین زمینه قاسم محبعلی، دیپلمات بازنشسته کشورمان در یادداشتی برای «آفتاب یزد» نوشت:«قاعده بر این است که در مذاکرات سیاسی هرچقدر تعداد شرکت‌کنندگان بیشتر شود گفتگوها پیچیده‌تر می‌شود و موضوعات اختلافی بیشتر را نیز می‌تواند در خود جای دهد. بنابراین در روند آتی نیز افزوده شدن کشورهای منطقه تنها دستیابی به نتیجه را دشوارتر خواهد کرد و سودی برای گفتگوهای برجامی نخواهد داشت. نکته دومی که باید مدنظر قرار داد این است که پایه گفتگوهای هسته‌ای که به برجام ختم شد ناشی از این بود که کشورهای عضو دائم شورای امنیت تحریم‌هایی را علیه ایران اعمال کردند و طبیعتا برای برداشتن این تحریم‌ها گفتگوها با محوریت اعضای دائم شورای امنیت و ایران شکل گرفت، در این میان با توجه به نفوذ آلمان‌ها در اروپا، این کشور نیز اضافه شد. بنابراین طبیعی است که لزومی ندارد در مذاکرات برجامی طرف‌های دیگری اضافه شوند. از سوی دیگر اختلافاتی میان ایران و کشورهای منطقه وجود دارد و تهران نیز بارها اعلام کرده آماده گفتگو با طرف‌های منطقه‌ای در این زمینه است. در واقع اگر قرار است اختلافات بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس از روند مذاکره به یک نتیجه برسد این مذاکرات نیازمند یک چارچوب مشخص است که جدا از چارچوب برجام خواهد بود.»

اما در واقع به نظر می‌رسد مواضع پرتعداد عربستانی‌ها در این زمینه بیش از آنکه تنها مبتنی بر نگرانی آنها نسبت به اختلافات منطقه‌ای با ایران باشد براساس نگرانی‌های عربستان از روابط خود با واشنگتن بوده است. بعد از انقلاب سال 57 عربستان به عنوان مهمترین متحد (بدون در نظر گرفتن اسرائیل) آمریکا در منطقه بوده است. آنها همواره منافع خود را در تیرگی روابط ایران و ایالات متحده و بهبود روابط خودشان با واشنگتن دیده اند. زنگ خطر در این باره دوره اوباما بود و به همین دلیل ریاض نگران است بار دیگر روابط تهران-واشنگتن بر روابط ریاض-واشنگتن سایه بیافکند. در واقع نگرانی اصلی عربستان این است که مبادا جایگاه خود در مناسبات با کاخ سفید را از دست بدهد و در این مسیر چون احیای برجام می‌تواند چنین ریسکی برای آنها داشته باشد شاهد موضع گیری‌های مکرر مقامات سعودی نسبت به توافق هسته‌ای هستیم. مواضعی که گاه متناقض نیز به نظر می‌رسد.

> پایان عصر طلایی

در همین زمینه با یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفتگو کردیم. مرتضی مکی به «آفتاب یزد» گفت:«نگرانی‌هایی که در هفته‌های اخیر در مقامات عربستانی نسبت به احیای برجام بروز یافته است در واقع ادامه همان مواضعی است که دولت این کشور پیش از این در دوره مذاکرات ابتدایی توافق هسته‌ای داشت. در همان زمان نیز ریاض تلاش بسیاری کرد که این توافق به ثمر ننشیند و حتی وزیر خارجه وقت این کشور به ژنو سفر کرد و با جان کری دیدار کرد تا موانعی را بر سر راه توافق ایجاد کند یا دست کم خواسته‌های ریاض را به توافق اضافه کند اما موفق نشد.» او افزود:«عربستان همواره تلاش کرده خود را در نقش یک برادر بزرگ‌تر در منطقه به ویژه برای کشورهای عربی مطرح کند و با توجه به نفوذ ایران در برخی از کشورهای عرب منطقه ریاض همواره تلاش کرده در جهت مقابله با ایران برآید. این امر به یک رقابت و نگرانی با قدمت میان تهران و ریاض تبدیل شده است.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در ادامه بیان داشت:«در راستای این راهبرد عربستان اتکای بسیاری به واشنگتن داشته است به همین دلیل نیز همواره نگران بوده است که تغییر مثبتی میان رابطه ایران و ایالات متحده ضربه‌ای به منافع آنها خواهد بود.» مکی تصریح کرد: «دوران ترامپ دوره طلایی برای سعودی‌ها بود و آنها توانستند با ائتلاف با امارات و اسرائیل پروژه‌های ایران هراسی خود را پیش ببرند و بیشترین ضربه نیز به روابط ایران و امریکا خورد که اوج این سیاست جدید خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌های شدید و جدید علیه تهران بود.» او تاکید کرد:«پیروزی بایدن به معنی تخریب همه پل‌های گذشته میان این طرف‌ها بود و برنامه‌هایی را که ریاض دنبال می‌کند را با چالش مواجه می‌کند.» مکی اظهار داشت:«البته نباید انتظار داشت که روابط دوجانبه ریاض و واشنگتن به شکل جدی آسیب ببیند به هرحال راهبرد کلی آمریکا حمایت از اسرائیل و عربستان در خاورمیانه است و این استراتژی با تاکتیک‌های مختلفی پیگیری می‌شود. در این زمینه دموکرات‌ها ضمن توجه به این راهبرد تلاش می‌کنند نوعی متوازن‌سازی در منطقه ایجاد کنند که توافق هسته‌ای نمونه‌ای از به کار‌گیری این روش بود. اما عربستانی‌ها نمی‌خواهند از شدت کینه و دشمنی نسبت به ایران کاسته شود. آنها در طول چند دهه گذشته همواره در صف اول اقدامات علیه تهران بوده‌اند که از جمله می‌توان به کمک‌های آنها به صدام در طول هشت سال جنگ تحمیلی اشاره کرد. بنابراین طبیعی است که عربستان این روزها نگران شده و حتی دچار چندصدایی شود. البته جان کلام این صداها این است که آمریکا نباید عربستان و منافعش را نادیده بگیرد و به همین دلیل است که حتی این موضوع را مطرح می‌کنند که باید ریاض در گفتگوهای احتمالی آتی حضور داشته باشد.»