اتمام حجت ایران در وین
سارا معصومی تحریم‌ها علیه ایران از سوی ایالات متحده امریکا ادامه دارد و همزمان فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز از منظر کمی و کیفی رو به صعود هستند.
در روزهایی که پنجمین دور از رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای برجام در وین ادامه دارد، تازه‌ترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در اختیار اعضای شورای حکام قرار گرفته از افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران خبر داده و آن را ۱۶ برابر سقف تعیین شده در برجام دانسته است. همزمان گزارش‌های رسیده از وین حاکی از آن است که هیات‌های مذاکره‌کننده آخر هفته برای مشورت به پایتخت‌ها بازخواهند گشت و هنوز مشخص نیست که آیا وقفه میان پنجمین دور از رایزنی‌ها با دور ششم، حدودا یک هفته‌ای خواهد بود یا طولانی‌تر. از سوی دیگر در شرایطی که تیم مذاکره‌کننده ایران در وین و مقام‌های درگیر این پرونده در تهران از عدم ارتباط میان انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو و رایزنی‌ها در وین سخن می‌گویند در فضای مجازی و رسانه‌ای این خط تحلیلی داغ شده که احتمالا ایران تمایلی به حصول توافق پیش از روز برگزاری انتخابات (29 خردادماه) نداشته باشد. در چنین شرایطی گذر زمان از منظر ایران از حیث تداوم تحریم و از لنز طرف مقابل به دلیل توسعه کمی و کیفی برنامه هسته‌ای ایران به سود تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای نخواهد بود.
به گزارش «اعتماد»، در بخش‌هایی از گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام، میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران ۳۲۴۱ کیلوگرم برآورد شده است. در توافق هسته‌ای (برجام) سقف مجاز اورانیوم غنی شده ایران ۳۰۰ کیلوگرم، معادل ۲۰۲۰ کیلو و ۸۰۰ گرم اورانیوم تعیین شده است. در بخش‌های دیگری از این گزارش فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین ادعا شده ایران هنوز درباره ذرات اورانیوم فرآوری شده در چند سایت اعلام نشده توضیحاتی ارایه نکرده است. آژانس اتمی در گزارش جدید تایید کرده از تاریخ ۲۳ فوریه (پنجم اسفندماه) «به داده مانیتورهای آنلاین نظارت بر غنی‌سازی و مهر و موم‌های الکترونیک» دسترسی نداشته است. این نهاد بین‌المللی همچنین گفته به اطلاعات اندازه‌گیری که توسط دستگاه‌های نصب شده به دست می‌آیند نیز دسترسی نداشته است.
پس از انتشار بخش‌هایی از این گزارش، خبرگزاری آسوشیتدپرس نوشت با آنکه ایران و آژانس اتمی در توافق اسفندماه به محدود شدن دسترسی‌های آژانس به دوربین‌های نظارتی در تاسیسات هسته‌ای ایران اذعان کرده بودند، گزارش فصلی جدید نشان می‌دهد محدود شدن دسترسی‌های آژانس فراتر از آن چیزی بوده که تصور می‌شده است. طبق گزارش آسوشیتدپرس، آژانس برای نخستین‌بار گفته که تنها می‌تواند برآوردی از میزان ذخایر اورانیوم ایران ارایه دهد و قادر به اعلام میزان دقیق این مواد نیست.
برجام و اختلاف با آژانس، محورهای نامه صالحی به گروسی
به گزارش «اعتماد»، در حالی که ایالات متحده در ماه مه سال 2018 رسما به حضور خود در توافق پایان داد، ایران یک‌سال پس از این تاریخ استفاده از حق تعیین شده در برجام برای کاهش تعهدات هسته‌ای در پاسخ به بدعهدی طرف‌های مقابل را آغاز کرد. در دی ماه 1398 ایران پایان 5 گام معکوس هسته‌ای را اعلام و تاکید کرد که از این تاریخ به بعد به هیچ کدام از تعهدات فنی داده شده در برجام درباره سقف و کف فعالیت‌های هسته‌ای پایبند نخواهد بود. اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی یکی از مواردی بود که ایران را از این قاعده مستثنا کرد تا با حفظ نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر فعالیت‌های هسته‌ای پنجره دیپلماسی را باز نگه داشته باشد. اقدامی که توانست مانع از شکل‌گیری اجماع علیه ایران در جبهه مقابل به خصوص میان سه کشور اروپایی و امریکای ترامپ و پس از آن امریکای جو بایدن شود. در نهایت با توجه به تعلل 1+4 در وفای به عهد طبق برجام، مجلس شورای اسلامی ایران در زمستان سال گذشته پایان یافتن اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را هم اعلام کرد. اقدامی که می‌توانست به انتقال پرونده ایران از شورای حکام آژانس بین‌االمللی انرژی اتمی به شورای امنیت منتهی شود اما تدبیر ایران در انعقاد تفاهم سه ماهه و پس از آن تمدید یک ماهه این توافق به ترمزی در این مسیر تبدیل شد. در حال حاضر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با دو جنس اختلاف در دو سطح متفاوت با ایران روبه‌رو است: اختلاف برجامی و اختلاف در پرونده ادعایی کشف ذرات اورانیوم در دو محل اعلام نشده از سوی ایران به این نهاد فنی هسته‌ای . در برجام که مقوله نخست است آژانس صرفا نقش ناظر و گزارشگر را برعهده دارد و نمی‌تواند در نقش قاضی وارد میدان بشود اما در مساله دوم که اختلاف بر سر نحوه پرسش و پاسخ درباره مواد کشف شده در دو مکان اعلام نشده است، دست آژانس برای تنگ‌تر کردن حلقه پیرامون ایران بازتر خواهد بود. در چنین شرایطی، سازمان انرژی اتمی ایران هم تلاش می‌کند با ابتکارهای فنی نظیر تمدید تفاهم سه ماهه به دیپلماسی و رایزنی‌های فنی و حقوقی برای احیای برجام در وین زمان بیشتری اختصاص بدهد و هم درصدد حل و فصل اختلاف‌های دوجانبه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره کشف مواد در مکان‌های مورد ادعای آژانس است. دو حوزه‌ای که علی‌اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی در تازه‌ترین نامه به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به آن پرداخته است.
به گفته کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دایم ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، در این نامه که در واقع پاسخ به نامه هفته قبل رافائل گروسی بود و بخش کوتاهی از آن در گزارش اخیر مدیرکل نیز آمده، به گفت‌وگوی تلفنی دو طرف درباره سرنوشت تفاهم فنی مشترک که در سوم خردادماه منقضی شد، اشاره شد و آمده است: «همان‌گونه که گفتم، ایران این‌بار تصمیم گرفت تا تفاهم فنی مشترک را تمدید نکند، اما با هدف تمهید فرصت بیشتر برای ایجاد پیشرفت و به نتیجه رساندن گفت‌وگوهای فنی ایران و آژانس، ثبت و نگهداری داده‌ها را برای یک ماه دیگر ادامه دهد.»
در بخش‌های دیگری از این نامه به تعامل موجود میان ایران و آژانس در حوزه پادمان نیز پرداخته شده و آمده است: «ایران تاکنون حداکثر تلاش خود را در همکاری با آژانس به شیوه‌ای محتوایی و با ارایه توضیحات و پاسخ‌های ضروری به عمل آورده است. ما از آمادگی آژانس برای تعامل فعالانه و متمرکز با ایران با هدف حل و فصل چند موضوع پادمانی، بدون تاخیر استقبال می‌کنیم و به‌طور جدی انتظار داریم که این تعامل متقابل، به زودی منجر به نتیجه عملی در این زمینه شود.»
«میخاییل اولیانوف»، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در «وین» اتریش در واکنش به توییت «کاظم غریب‌آبادی» درباره ارسال نامه «علی‌اکبر صالحی» به «رافائل گروسی» در صفحه توییترش نوشت: «متاسفانه همه چیز در روابط میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بسیار پیچیده است! با این وجود ما قدردان این واقعیت هستیم که آنها همچنان به حفظ سطح ضروری از همکاری ادامه می‌دهند. ما دلایلی داریم که معتقدیم دشواری‌ها و مشکلات فعلی موقتی هستند».
قطع تمام دسترسی‌های فراپادمانی آژانس
کاظم غریب‌آبادی در بخش‌های دیگری از سخنانش درباره گزارش جدید رافائل گروسی گفت: این گزارش در پرتو توقف اقدامات داوطلبانه و فراپادمانی از سوی ایران از تاریخ ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ تهیه شده است. مدیرکل در این گزارش تصریح کرده است که فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی آژانس در ارتباط با اجرای برجام، تحت تاثیر تصمیم ایران به توقف اجرای تعهدات هسته‌ای تحت برجام شامل پروتکل الحاقی قرار گرفته است. اقدام ایران در راستای اجرای قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت بوده است.این گزارش نیز به خوبی مبین اجرای تصمیم ۲۳ فوریه ایران است. در این گزارش به موارد زیر اشاره شده است:
آژانس از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ به داده‌های جمع‌آوری شده توسط تجهیزات نظارتی خود دسترسی نداشته است.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران پروتکل الحاقی اجرا نکرده و همچنین اظهارنامه‌های خود در این رابطه را به‌روزرسانی نکرده است.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر به انجام هیچ دسترسی تکمیلی تحت پروتکل الحاقی در سایت‌ها و اماکن ایران نبوده است. از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران کد اصلاحی ۱.۳ را اجرا نکرده است.
آژانس قادر نبوده است تا دسترسی روزانه از فردو و نطنز انجام دهد.
ایران موجودی آب سنگین و تولید آب سنگین را به اطلاع آژانس نرسانده و به آژانس نیز اجازه نداده است تا بر ذخایر و میزان تولیدی آب سنگین نظارت کند.
ایران به انجام برخی فعالیت‌های غنی‌سازی در مغایرت با برنامه بلندمدت غنی‌سازی خود که در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ به آژانس ارایه شده، ادامه داده است.
آژانس به اطلاعات مربوط به سانتریفیوژها و زیرساخت‌های آنها در انبار دسترسی نداشته است.
آژانس به اطلاعات مربوط به خروج ماشین‌های IR1 از انبار برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب دسترسی نداشته است.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، ایران اظهارنامه‌های مربوطه به تولید و موجودی روتورهای سانتریفیوژ و بیلوز را ارایه نکرده و همچنین به آژانس اجازه راستی‌آزمایی از این اقدام را نداده است.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس قادر نبوده راستی‌آزمایی کند که آیا ایران ماشین‌های جدید IR1 را برای جایگزینی با ماشین‌های معیوب تولید کرده است یا نه.
آژانس قادر به راستی‌آزمایی مجموع ذخایر اورانیوم غنی شده ایران نبوده و آنچه در این گزارش در این مورد اعلام شده، بر اساس برآوردهاست.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، آژانس به اطلاعات مهر و موم الکترونیک و سامانه‌های نظارتی غنی‌سازی دسترسی نداشته است.
از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، هیچ اطلاعاتی یا دسترسی به اقدامات نظارتی در رابطه با انتقال UOC به UF6 برای آژانس فراهم نشده است.
تهران تصمیم‌گیری را به واشنگتن واگذار کرد؟
به گزارش «اعتماد»، از زمان آغاز رایزنی‌ها برای احیای توافق هسته‌ای قریب به دو ماه می‌گذرد و برگزاری پنج دور مذاکراتی در وین انتظارهای عمومی از مذاکرات را افزایش داده است. در چنین شرایطی هرچند که تداوم مذاکرات و تکرار یکسری کلمات در تبیین دلایل تطویل رایزنی‌ها امری عادی و شاید پیش پاافتاده در مذاکرات بین‌المللی باشد اما افکار عمومی و رسانه‌ها تعابیر و تحلیل‌های خود را دارند و چه بسا این دوره زمانی 2 ماهه در چشم افکار عمومی که در دو سال گذشته سخت‌ترین شرایط تحریمی را تجربه کردند، به معنای فرسایشی شدن روند هم باشد. در حالی که از وین، تصاویر مذاکره‌های دو و چندجانبه هیات‌های مذاکره‌کننده ایران، 1+4 و ایالات متحده روزانه مخابره و منتشر می‌شود و همه از اراده سیاسی دیگری برای احیای برجام سخن می‌گویند هر یک روز که بر عمر این مذاکرات افزوده می‌شود، بدبینی‌ها درباره مسیر پیش‌رو به خصوص در سایه تغییر دولت در ایران پررنگ‌تر از پیش می‌شود.
عصر روز گذشته خبرنگار وال‌استریت ژورنال که منابع خبری امریکایی و اروپایی را در اختیار دارد با انتشار یک توییت پیش‌بینی کرد که پنجمین دور از رایزنی‌ها در وین تا روز پنجشنبه به پایان رسیده و هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها بازگردند. پس از این توییت، برخی خبرنگاران و تحلیلگران ناظر بر روند مذاکراتی در وین ادعا کردند که احتمالا ششمین دور از رایزنی‌ها برای نجات برجام به پس از انتخابات ایران موکول شود، ادعایی که تا این لحظه قابل تایید نیست.
چهارمین دور از رایزنی‌ها در وین در حالی به پایان رسیده بود که گفته شد هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا برای تصمیم‌های سخت و به اصطلاح آخرین نرمش‌ها به تهران و واشنگتن بازگشته‌اند. سه‌شنبه هفته گذشته که هیات‌های ایران و 1+4 در وین پنجمین دور از رایزنی‌ها را با جلسه کمیسیون مشترک برجام آغاز کردند بسیاری امیدوار بودند که ایران و ایالات متحده در رایزنی‌های غیرمستقیم و جداگانه با هیات‌های 1+4، آخرین گزینه‌ها را روی میز بگذارند و فضا برای بازگشت پرچم امریکا به اتاق رایزنی‌ها برای احیای برجام مهیا شود. با این همه هشت روز از آن تاریخ گذشته و به نظر می‌رسد که پیش‌بینی‌ها محقق نشده است.
شنیده‌های «اعتماد» از دوئل ایران و امریکا در وین حکایت از آن دارد که مذاکرات از مرحله «چانه‌زنی» عبور کرده و اندک موضوعاتی همچنان لاینحل باقی مانده‌اند که به «تصمیم‌گیری سیاسی» نیاز دارند. در دو هفته اخیر منابع آگاه در رسانه‌های متفاوت داخلی و خارجی از ماهیت اختلاف‌ها میان ایران و امریکا نوشته‌اند. اصرار امریکا بر تخریب سانتریفیوژهای نسل بالای ایران و مقاومت تهران، اصرار ایران بر رفع تمام تحریم‌های وضع شده پس از حصول برجام به شمول تحریم‌های هسته‌ای یا غیرهسته‌ای و مخالفت واشنگتن، تعابیر متفاوت ایران و امریکا از راستی‌آزمایی و نحوه انجام آن از جمله موارد اختلافی است که بارها و بارها تکرار شده‌اند. هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا درباره ماهیت اختلاف‌های باقی‌مانده سکوت کرده و صرفا به گفتن این جمله بسنده می‌کنند که موضوعات کلیدی باقی مانده اما از بن‌بست خبری نیست. هیات مذاکره‌کننده ایران تصمیم نهایی خود را با صدای بلند اعلام کرده: در حوزه فنی هسته‌ای به تعهدی بیش از برجام تن نمی‌دهیم و در حوزه اقتصادی به منفعتی کمتر از برجام بسنده نخواهیم کرد. هیات مذاکره‌کننده ایران معتقد است که با توجه به ماهیت بده و بستان در هر گونه مذاکره، طرفین از این مرحله عبور کرده‌اند و توپ برای تصمیم‌گیری‌های سخت در زمین ایالات متحده است. شاید یکی از انگشت‌شمار تصمیم‌هایی که واشنگتن باید بگیرد به بحث دامنه تحریم‌های اعمال شده علیه تهران بازگردد. ایران معتقد است که تحریم‌های به اصطلاح غیر برجامی هم که در دوره دونالد ترامپ علیه ایران وضع شدند با هدف و انگیزه سیاسی تخریب برجام و تشدید سیاست فشار حداکثری علیه ایران بود لذا دولت جو بایدن اگر در ادعای احیای برجام و فاصله گرفتن از سیاست شکست خورده فشار حداکثری صداقت دارد باید این دسته از تحریم‌ها را هم لغو کند. مطالبه‌ای که به نظر نمی‌رسد از صفر تا صد آن مورد پذیرش هیات امریکایی قرار بگیرد. شاید بر اساس همین پیچیدگی‌ها باشد که «میخاییل اولیانوف» نماینده روسیه در این مذاکرات ضمن اشاره به کاهش چشمگیر زمینه‌های اختلاف میان دو طرف در وین، اعتراف می‌کند که در این مرحله یافتن راه‌حل‌ها به یک رویکرد بسیار خلاقانه و مسوولانه نیاز دارد. ساعتی پس از این توییت اولیانوف، خبرگزاری روسی تاس نیز به نقل از سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه نوشت: «پیشرفت‌های خوبی در وین صورت گرفته اما تصمیم نهایی هنوز اتخاذ نشده است. مسائل حل نشده‌ای باقی مانده که باید در پایتخت‌های ایران و ایالات متحده درباره آنها تصمیم‌گیری شود. روسیه نیز مانند سایر اعضای برجام تلاش می‌کند شرایط را برای رسیدن به راه‌حل نهایی مساعد کند، اما من فکر می‌کنم که گمانه‌زنی درباره اینکه مذاکرات چند روز آینده به نتیجه می‌رسد یا چند هفته آینده سازنده نباشد، مذاکره‌کنندگان در وین با دورنمای رسیدن به توافق به کار ادامه می‌دهند.»
دیدگاه تان را بنویسید