صف‌آرایی برجامی پکن و مسکو در برابر غرب رمزگشایی از هشدار روسیه و چین به اروپا
حسین یاری/ مثلث
روسیه و چین، دو بازیگر مهم در نظام بین‌الملل محسوب می‌شوند. این دو بازیگر، در جریان برگزاری سلسله مذاکرات هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 نیز نقشی مهم و کلیدی ایفا کردند. اگرچه در جریان برگزاری هسته‌ای، اختلافاتی میان مسکو و پکن با دیگر بازیگران غربی (در خصوص تدوین سند برجام ) وجود داشت اما در نهایت میان همه اعضای 1+5 در سال 2015 بر سر تدوین توافق نهایی اجماع صورت گرفت. از زمان اجرای توافق هسته‌ای میان ایران و اعضای 1+5 حدود دو سال می‌گذرد. طی دو سال اخیر، شاهد کارشکنی‌های مستمر دولت ایالات متحده آمریکا و سکوت دولت‌های اروپایی در برابر کارشکنی‌های واشنگتن در برجام بوده‌ایم. در جریان برگزاری جلسات کمیسیون مشترک برجام (به ریاست فدریکا موگرینی) نیز تروئیکای اروپایی نهایت تلاش خود را جهت توجیه اقدامات ضدبرجامی واشنگتن، چه در دولت اوباما و چه در دولت ترامپ صورت داده‌اند اما در مقابل، مسکو و پکن بارها در موضع‌گیری‌های علنی و غیرعلنی، ایالات متحده آمریکا را نسبت به عدول از مفاد و تبصره‌های جاری در برجام متهم کرده‌اند.
هم‌اکنون زمان زیادی تا فرارسیدن تاریخ 12 می (22 اردیبهشت) یا همان ضرب‌الاجل زمانی ترامپ برای تصمیم‌گیری نهایی در خصوص توافق هسته‌ای باقی نمانده است. موضع‌گیری‌های صورت‌گرفته از سوی روسیه و چین تاکنون در این خصوص هوشمندانه بوده است. پکن و مسکو از یک‌سو همواره تاکید کرده‌اند که تغییر در توافق هسته‌ای و تبدیل آن به توافق جدید را برنمی‌تابند. فراتر از آن، مقامات روسی صراحتا اعلام کرده‌اند که به دلیل محرمانه و مشترک بودن مذاکرات آمریکا و تروئیکای اروپایی، پایبند به خروجی نهایی تصمیم‌گیری و رایزنی آنها نخواهند بود.
طی روزهای اخیر و در حالی که تحولات مربوط به برجام هر روز حساس‌تر می‌شود، شاهد مخابره هشدار مشترک مقامات روسی و چینی به تروئیکای اروپایی در خصوص برجام هستیم. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با وانگ یی، همتای چینی خود در دیداری در پکن توافق کرد جلوی تلاش‌ها برای تخریب توافق هسته‌ای ایران را بگیرد. لاوروف در نشست مطبوعاتی مشترک با وانگ یی، وزیر خارجه چین در پکن اعلام کرد رویکرد منسجم روسیه و چین در حفظ همسویی با موافقتنامه‌های بین‌المللی، نقشی بسیار مهم را در تقویت ثبات جهانی ایفا می‌کند.
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز که مذاکره کننده ارشد روسیه در جریان مذاکرات هسته‌ای با ایران بود، ابراز امیدواری کرد اروپا همچنان به تعهدات خود در قبال برجام پایبند بماند و در راستای حفظ آن بکوشد و تسلیم خواسته‌های آمریکا نشود. ریابکوف در دیدار با مهدی سنایی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در روسیه افزود: «سیاست روسیه همچنان حمایت و حفظ برجام است و هیچ تغییری را در قبال آن نمی‌پذیرد.»
واقعیت امر این است که سخنان اخیر ریابکوف، هشداری آشکار به مقامات اروپایی در خصوص معامله با آمریکا بر سر برجام محسوب می‌شود. طی ماه‌های اخیر، شاهد چراغ سبز برخی مقامات اروپایی از جمله امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه به دولت ترامپ بر سر برجام بوده‌ایم.
ماکرون از نخستین مقامات سیاسی و اجرایی اروپا بود که در تابستان سال گذشته از احتمال مذاکره مجدد بر سر برجام خبر داد. وی تاکید کرده بود که می‌توان بر سر موضوعاتی مانند بندهای مربوط به اعمال تحریم‌های زمان‌دار علیه ایران (بندهای موسوم به غروب آفتاب) و فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای ایران دوباره با تهران وارد معامله شد. در این میان، دو کشور انگلیس و آلمان نیز از یک‌سو حمایت ظاهری خود را از برجام اعلام کرده و از سوی دیگر، در خصوص معامله بر سر توافق هسته‌ای به توافقاتی با ترامپ دست یافته بودند.
آنچه مسلم است اینکه تروئیکای اروپایی هم‌اکنون رویکرد اشتباهی را در قبال توافق هسته‌ای طی می‌کنند. آنها به جای تمرکز روی پروسه «مهار ترامپ» روی پروسه «معامله با ترامپ» متمرکز شده‌اند. این موضوعی است که از دید مقامات روسی و چینی پنهان نمانده است. خروجی توافق آمریکا و اروپا نیز در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن، انعقاد توافقی ثانویه است که در تعارض با توافق اولیه صورت گرفته بر سر برجام قرار دارد.
آسوشیتدپرس در این خصوص می‌نویسد: «مذاکره‌کنندگان اروپایی برای چهارمین بار دیدار کردند و به پیشرفت‌هایی دست یافتند اما نتوانستند بر سر تمامی مسائل به توافق برسند. این وضعیت به‌طور بالقوه سرنوشت توافق هسته‌ای با ایران را به ماکرون و مرکل می‌سپارد که قرار است به ترتیب روزهای 24 آوریل و 27 آوریل به واشنگتن سفر و با مقامات آمریکایی دیدار کنند. دو مقام ارشد آمریکایی گفته‌اند که طرفین در خصوص موضوع موشک‌ها و بازرسی‌ها به حصول توافق نزدیک هستند اما تاکنون پیشرفتی درباره بندهای غروب حاصل نشده است.»
بدیهی است که در صورت انعقاد این توافق ثانویه میان آمریکا و سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان، شاهد شکل‌گیری تقابلی سیاسی و حقوقی میان اعضای غربی 1+5 و سه کشور ایران، روسیه و چین خواهیم بود. اعلام مواضع اخیر مقامات روسی و چینی در حمایت از متن اصلی و اولیه برجام در این خصوص از اهمیت زیادی برخوردار است.
این حمایت نشان می‌دهد که می‌توان در آینده‌ای نزدیک و در صورت شکل‌گیری احتمالی تقابل با آمریکا و تروئیکای اروپایی بر سر برجام، روی بازی مشترک با مسکو و پکن حساب کرد. بدون‌شک در آینده‌ای نزدیک و با مشخص‌تر شدن ابعاد نهفته معاملات برجامی صورت‌گرفته میان آمریکا و تروئیکای اروپایی، واشنگتن و سه بازیگر اروپایی به صورتی مشخص‌تر از سوی پکن و مسکو بابت کارشکنی در قبال توافق هسته‌ای مورد خطاب قرار گرفت.
همان‌گونه که اشاره شد، عضویت روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل متحد این نقش‌آفرینی از سوی دو بازیگر شرقی 1+5 را پررنگ‌تر خواهد کرد. بنابراین، در آینده‌ای نزدیک، شاهد نقش‌آفرینی پررنگ‌تر مقامات روسی و چینی در تقابل برجامی با آمریکا و اروپا خواهیم بود.
دیدگاه تان را بنویسید