اوضاع در ایالات متحده پیچیده شده است
تصمیم سخت
امیرعلی ابوالفتح
سخنرانی قابل پیش‌بینی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در خصوص برجام نمایانگر آن است که آمریکا به احتمال خیلی زیاد از برجام خارج نخواهد شد. تصور عمومی این بود که ترامپ با عدم تایید پایبندی ایران به تعهداتش، خروج آمریکا را از برجام اعلام کند ولی ترامپ خروج آمریکا را منوط به نظر کنگره کرد و گفت در صورتی که نتوانیم با کنگره و متحدان خود به توافق برسیم آن موقع برجام لغو خواهد شد. طرح این شروط، یک عقب‌نشینی آشکار از وعده‌های پیشین رئیس‌جمهور آمریکاست.
درواقع ترامپ با تایید‌نکردن پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، سرنوشت اعمال مجدد تحریم‌ها را در اختیار کنگره گذاشت. به این ترتیب این نهاد قانون‌گذاری آمریکا ۶۰ روز فرصت دارد تا درباره اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران که بر سرنوشت توافق هسته‌ای بسیار تاثیر‌گذار است، تصمیم‌گیری کند. البته صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا درباره برجام و ایران و عدم تایید پایبندی ایران به تعهداتش بر‌اساس توافق‌نامه برجام، همان‌گونه‌ای بود که انتظار می‌رفت و از هفته‌ها قبل پیش‌بینی‌ها روی همین محورهایی بود که او مطرح کرد. درواقع با وجود تمام هشدارها، سخنرانی ترامپ با یک ادبیات تند و کاملا تهاجمی، هیچ چیز جدیدی نداشت و بیانگر آن بود که رئیس‌جمهور آمریکا ناتوان از برهم‌زدن توافقی است که دائما آن را به‌عنوان یک شرمساری برای کشورش توصیف می‌کند. اما نکته صحبت‌های اخیر ترامپ اینجاست که او گفت در حال حاضر از برجام خارج نخواهد شد ولی در آینده احتمال خروج از برجام را درنظر خواهد داشت. رئیس‌جمهور آمریکا دو شرط را بیان کرد و گفت در صورت محقق‌نشدن آنها، خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد؛ نخست اینکه کنگره با دولت واشنگتن همراهی نکند و دوم اینکه جامعه بین‌الملل و به‌خصوص متحدان آمریکا با کاخ سفید در سیاست‌هایش در قبال ایران هم‌نظر و هم‌مسیر نباشند. البته این دو شرط غیرواقعی هستند؛ زیرا در کنگره آمریکا اغلب نمایندگان خواهان حفظ برجام هستند و شدیدترین انتقادها را از سیاست‌های برجام‌ستیزانه ترامپ تاکنون بیان داشته‌اند. متحدان آمریکا و حتی کشورهای غربی نیز بارها بر مخالفت خود با مواضع برجامی ترامپ تاکید کرده‌اند. در خصوص کنگره باید توجه داشت که از این پس تصمیم‌گیری در خصوص برجام بر عهده این نهاد قانون‌گذاری است. اما شواهد نشان می‌دهد که حتی تندروترین چهره‌های کنگره یعنی افرادی مانند سناتور تام کاتن نیز همچنان بر باقی‌ماندن آمریکا در برجام تاکید دارند و تنها خواهان قوی‌تر‌شدن نظارت‌ها هستند. در خصوص شرط دوم ترامپ نیز او دریافته است که درباره برجام تنها تصمیم‌گیر نیست و باید هر اقدامی‌را با همراهی جامعه بین‌الملل انجام دهد. همچنان که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در این‌خصوص گفت که رئیس‌جمهور آمریکا هرچقدر که قدرت داشته باشد در یک موضوع قدرت ندارد و آن اینکه نمی‌تواند توافقی که به قطعنامه شورای امنیت گره خورده است را به صورت یک‌جانبه از بین ببرد و اجازه چنین کاری را نیز ندارد. همچنین تاکید ترامپ بر این مساله که ایران می‌خواهد به سمت ساخت سلاح اتمی برود نیز کاملا غیرمنطقی است. زیرا جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده به این سمت نخواهد رفت و همچنین تمام فعالیت‌های کشور تحت نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. تاکنون نیز آژانس بارها پایبندی ایران به تعهداتش بر‌اساس برجام و عدم حرکت به سمت ساخت سلاح هسته‌ای را تایید کرده است. در عین حال مکانیسم‌های برجام نیز اجازه چنین حرکتی را نخواهد داد. بنابراین گفته‌های رئیس‌جمهور آمریکا کاملا بدون دلیل و منطق است. از سوی دیگر خارج از حوزه برجام، استراتژی ایالات متحده آمریکا تشدید فشارهای غیربرجامی علیه ایران است؛ ترامپ در این راستا اختلاف‌افکنی بین حاکمیت و مردم، دامن‌زدن به فضای ایران‌هراسی در منطقه و فشار بر ساختار دفاعی جمهوری اسلامی ایران را به‌ویژه با تمرکز بر سپاه پاسداران دنبال می‌کند. بلافاصله بعد از سخنرانی ترامپ، وزارت‌خزانه‌داری آمریکا، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران را در لیست تحریمی خود قرار داد. البته برخی معتقدند در این تحریم به لحاظ عملی اقدام خاصی صورت نمی‌گیرد زیرا مناسبات مالی میان سپاه پاسداران و سیستم اقتصادی آمریکا وجود ندارد. بنابراین این حرکت آمریکا را باید بیشتر یک حرکت سمبلیک قلمداد کرد. همچنین در مورد تحریم سپاه باید توجه داشت که ترامپ از وزارت خزانه‌داری این کشور خواست که سپاه را مورد تحریم قرار دهد و نه از وزارت امور خارجه که نکته بسیار مهمی است. اگر وزارت امور خارجه آمریکا، سپاه را تحریم می‌کرد به معنای تروریستی اعلام‌کردن کلیت این نیروی مسلح بود؛ یعنی با تروریستی اعلام‌شدن سپاه از سوی وزارت‌خارجه آمریکا، ارتش این کشور ملزم بود که با سپاه همانند دیگر گروه‌های تروریستی وارد درگیری نظامی شود و همین مساله موجب بروز جنگ و درگیری می‌شد اما وقتی وزارت خزانه‌داری سپاه را تحریم می‌کند این کار به منزله مجوز برای برخورد نظامی با ایران نیست. به‌طور کلی نتایج سخنرانی ترامپ در خصوص ایران و برجام را در محورهای زیر می‌توان خلاصه کرد: 1- رئیس‌جمهوری آمریکا جرأت خروج از برجام را ندارد. 2- برجام با اقدام ترامپ تقویت شد. 3- کنگره به‌عنوان آخرین دژ جریان ضد برجام در نهایت به حامی برجام بدل خواهد شد. 4- مخالفان پیشین برجام در کنگره به حامیان آن تبدیل شده‌اند. 5- وحدت درونی ایران و همراهی جامعه جهانی با ایران تقویت شد. 6- خطر رویارویی نظامی میان ایران و آمریکا با ارجاع موضوع ادعایی تروریست‌بودن نهاد مهم ایران به وزارت خزانه‌داری و نه وزارت امور خارجه آمریکا کاهش یافت. 7- آمریکا فشارهای فرابرجامی بر ایران را افزایش خواهد داد. 8- زورآزمایی ایران و آمریکا در منطقه غرب آسیا تشدید خواهد شد. 9- چشم‌انداز تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا تا آینده نامعلومی تیره و تار شد. در‌خصوص سناریوهای محتمل در کنگره آمریکا بر سر برجام نیز می‌توان به محورهای زیر اشاره کرد: 1- اعلام عدم مطابقت برجام با منافع ملی آمریکا؛ بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای و خروج این کشور از برجام. 2- تغییر در «قانون بررسی توافق هسته‌ای ایران» موسوم به «اینارا» با هدف افزایش زمان ارائه گزارش رئیس‌جمهوری به کنگره از 90 روز به 180 روز. 3- تصویب طرح پیشنهادی باب کورکر و تام کاتن (موسوم به طرح کورکر- کاتن یا طرح کورکر – کاتن – تیلرسون) برای رفع خلأهای برجام از جمله اطمینان از کاهش‌نیافتن زمان گریز هسته‌ای ایران به کمتر از 10 سال و دائمی‌شدن برخی از محدودیت‌های ایران. 4- تصویب تحریم‌های فرابرجامی از جمله تحریم‌های موشکی با هدف واداشتن ایران به واکنش برجامی و برهم‌خوردن توافق هسته‌ای.
در نهایت باید توجه داشت با در نظر‌گرفتن اختلافات عمیق میان کاخ سفید و کنگره، میان ترامپ با سران حزب جمهوریخواه و نهایتا میان جمهوریخواهان و دموکرات‌ها، رسیدن به اهدافی همچون خروج از برجام، تغییر در برجام و جلب رضایت رئیس‌جمهوری آمریکا چندان آسان نخواهد بود.
دیدگاه تان را بنویسید