مخالفان عدالتوتوسعه بر ملی‌گرایی تاکید دارند
جنگ روانی اردوغان
سیامک کاکایی
انتخابات زودهنگام پارلمانی و ریاست‌جمهوری ترکیه، ورود به شرایط جدیدی برای این کشور محسوب می‌شود. از آن جهت که اکنون دو جبهه مخالفان حزب عدالت و توسعه و جبهه قدرتمند حزب عدالت و توسعه به رویارویی سیاسی روی آورده‌اند و اقدام رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در اعلام انتخابات زودهنگام در واقع یک حرکت غافلگیرانه برای رقبایی است که به تدریج خود را برای برگزاری انتخابات در سال آینده آماده می‌کردند. در این بین جدای از حرکت و اقدامات مستمر حزب جمهوری خلق که پیش‌تر نیز توانسته بود اجتماعات میلیونی علیه سیاست‌های اردوغان به راه بیندازد، حزب جدیدی به نام حزب «خوب» به رهبری خانم مرال آکشنر با اقبال به فضای سیاسی ترکیه ورود پیدا کرد و در یک ابتکار حساب شده از سوی جمهوری خلق و شخص قلیچ‌دار اوغلو با اضافه شدن 15 پارلمانتار این حزب به حزب نوتاسیس، عملا جواز ورود به انتخابات پیدا کرد. این بدان معناست که جریان‌های سیاسی در ترکیه وارد دوره فعالی شده‌اند.تا آنجا که فردی چون خانم آکشنر که پیشینه سیاسی‌اش به حزب حرکت ملی بازمی‌گردد و یک ملی‌گراست، این‌بار شاخه جدیدی تاسیس کرده که به‌دنبال جلب آرای بخش ملی‌گرایان ترکیه است. در این بین پرسش اصلی آن است که آیا شرایط برای پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات پیش‌رو مهیا است و یا از نظر عوامل جامعه‌شناختی چه عوامل و چالش‌هایی در مقابل رجب‌طیب اردوغان قرار دارد؟
باید توجه داشت که اقدام اردوغان در اعلام انتخابات زودهنگام یک دلیل بنیادین دارد و آن اینکه شرایط موجود را مناسب‌ترین زمان برای ورود به عرصه رقابت‌ها تلقی کرده است، چراکه سیاست خارجی تهاجمی ترکیه با بهره‌گیری از عناصر ملی‌گرایی در سوریه و عراق سبب توجه بخشی از افکار عمومی به شخص اردوغان شده است. شاید اردوغان چنین پیش‌بینی می‌کرد که ممکن است روند تحولات یک سال آینده ترکیه در مسیر افزایش انتقادها از سیاست‌های دولت پیش برود. یعنی اگر تحولات در سوریه سمت و سوی دیگری پیدا کند که در نتیجه آن ترکیه مجبور به خروج از عفرین شود، دامنه نارضایتی‌ها افزایش پیدا می‌کند که چرا ترکیه وارد این ماجراجویی‌ها شده است. اما در وضعیت کنونی بخشی از افکار عمومی متمرکز بر اقتدار ترکیه در مواجهه با تهدیدهای بیرونی است و این برگی است که می‌تواند برای اردوغان موثر واقع شود. در کنار این مساله، تبلیغات حزب عدالت و توسعه مبتنی بر ایجاد جو نگرانی در شرایط رای نیاوردن این حزب و رای نیاوردن اردوغان بر بخشی از فضای رسانه‌ای ترکیه که تاحدودی نیز تحت نفوذ دولت هستند مستولی شده است. این نیز موضوعی است که می‌تواند مورد بهره‌برداری اردوغان قرار گیرد. به ویژه که در همین روزهای آغاز تبلیغات انتخاباتی، شخص اردوغان بر سه موضوع بیشتر تمرکز کرده است؛ یک: مسائل امنیتی؛ دو: موضوع اقتصادی؛ سه: پیشرفت و توسعه ترکیه. در مقابل مخالفان، فضای بسته سیاسی و اجتماعی ترکیه را به نقد کشیده و احزابی چون حزب جمهوری خلق بر دموکراسی و در کنار آن موضوعات جمع‌نگری تمرکز کرده است. در این میان با آنکه احزاب مخالف تلاش دارند به فعالیت‌های تبلیغاتی خود انسجام ببخشند اما این انتقاد به صورت جدی از مخالفان وجود دارد که چرا نتوانسته‌اند در رابطه با نامزدی پست ریاست‌جمهوری به اجماع برسند.
چنانچه اکثر گروه‌ها مانند جمهوری خلق، حزب خوب، حزب سعادت و دیگر گروه‌های کردی، هر یک نامزد مورد نظر خود را برای پست ریاست‌جمهوری معرفی کرده‌اند که این مساله می‌تواند موازنه را به نفع اردوغان تغییر دهد. از دیگر سو اقدام چهار حزب جمهوری خلق، حزب خوب، حزب سعادت و حزب دموکرات در ایجاد ائتلاف انتخاباتی برای پارلمان توجه محافل را به خود جلب کرده است. بعضی نیز معتقدند که ممکن است قلیچ دار اوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق رایزنی جدی با کردها انجام دهد، باهدف آنکه نظر آنها را جلب کند تا در آینده اگر نامزد آنها در انتخابات ریاست‌جمهوری رای مناسبی کسب کرد و انتخابات به دور بعد کشیده شد از این نامزد حمایت کند. یک سناریوی دیگر نیز این است که گروه‌ها در فرصت باقی‌مانده پیش‌رو به انتخابات بتوانند به انحای مختلف قانونی بر سر یک نفر به اجماع برسند. پیش‌تر بحث‌هایی بر سر عبدالله گل، چهره سیاسی مشهور ترکیه وجود داشت اما ظاهرا به اجماع نهایی نرسیدند.
نکته قابل تامل در انتخابات پیش‌روی ترکیه، توجه به اهمیت انتخابات ریاست‌جمهوری در مقایسه با انتخابات پارلمانی است. به دلیل آنکه نظام سیاسی ترکیه در نتیجه همه‌پرسی سال گذشته از پارلمانی به ریاستی تغییر پیدا کرده و نقش، نفوذ و اختیارات رئیس‌جمهوری کاملا دگرگون شده به همین دلیل اگرچه تمام احزاب درصدد کسب کرسی‌های بیشتر در پارلمان هستند، لیکن انتخابات ریاست‌جمهوری انتخابات دست پایینی نخواهد بود. به همین دلیل اردوغان باتوجه به شگردهای پیشین و وجهه سیاسی‌اش تلاش دارد افکار عمومی را به سمت خود معطوف بدارد؛ یعنی جوی ایجاد کند که در آن جامعه تصور کند که نبود اردوغان در مسند قدرت ممکن است منتهی به ایجاد کشمکش و فرازوفرودها در عرصه اقتصادی و سیاسی شود. اما احزاب مخالف تلاش دارند این ذهنیت را از فضای افکار عمومی بزدایند. در ترکیه چندین گروه مهم وجود دارند که نحوه مشارکت آنها در انتخابات بر سرنوشت انتخابات هم پارلمانی و هم ریاست‌جمهوری تاثیر مستقیم خواهد داشت.
یکی از آنها، حضور احزاب مخالف منتقد است که تلاش کردند به بازسازی خود بپردازند و سیاست‌های دولت را به چالش بکشانند. دوم، گروه‌های قومی-مذهبی همچون علویان و کردها که می‌توانند بر سرنوشت انتخابات تاثیرگذار باشند اما رهبران هر یک از گروه‌ها و حتی اردوغان تلاش‌شان بر این مبنا استوار است که بخشی از جامعه را به سمت خود جلب کنند. در کنار آن، احزاب سیاسی که از ابتکارات لازم استفاده کردند نیز وجود دارند. اکنون شرایط ترکیه یک شرایط نسبتا پیچیده شده و بدیهی است که این انتخابات بر بافت آینده کشور تاثیرگذار باشد. اما از نگاه جامعه‌شناختی بخشی از جامعه تحت‌الشعاع نگرانی ناشی از بروز بحران، در سطوح اقتصادی، امنیتی و قومی‌در ترکیه هستند و این موضوع به‌خصوص از سوی حزب حاکم دامن زده می‌شود که نقطه آسایش و راه برون‌رفت از این وضعیت را تنها در انتخاب اردوغان متصور شوند. ضمن آنکه ترکیه در عرصه بیرونی در ارتباط با سوریه و تاحدودی عراق درگیرانه عمل کرده و ممکن است در زمان منتهی به انتخابات اردوغان از این ابتکارات در عرصه خاورمیانه در زمینه عملیات در سوریه و تبلیغات در این زمینه، ایجاد فضای تقابلی با اسرائیل درباره مسائل مختلف مانند مساله فلسطین و همین‌طور تمرکز بر ضرورت نقش‌های منطقه‌ای ترکیه، از منظر سیاسی و امنیتی، برخی فشارهای روانی وارد آورد. در این ارتباط تیم اردوغان مهارت‌های لازم تبلیغاتی را دارد.
نکته دوم، اینکه شرایط حاکم در فضای ترکیه بدان معنی نیست که احزاب مخالف مجال حضور جدی در عرصه انتخابات را نداشته باشند، بلکه تلاش می‌کنند در همین محدودیت زمانی جامعه را در مسیری سوق دهند که اگر عدالت و توسعه و شخص اردوغان رای نیاورد، نه‌تنها نگرانی به‌وجود نخواهد آمد بلکه ترکیه به دوره جدیدی وارد خواهد شد. در این رابطه احزاب رقیب روی عنصر ملی بیشتر تاکید دارند. چنانچه نامزد حزب جمهوری خلق برای ریاست‌جمهوری گفته که او رئیس‌جمهور 80 میلیون مردم ترکیه از علوی تا کرد و ملی‌گرا و تمام جامعه خواهد شد. یعنی او تلاش دارد این اطمینان‌خاطر را در سطوح رسانه‌ای و افکار عمومی ایجاد کند که رفتن اردوغان به معنای ورود ترکیه به دوره بحرانی نخواهد بود.
در نهایت باید به این نکته توجه داشت که اردوغان در اعلام انتخابات زودهنگام در واقع به‌دنبال پیشبرد استراتژی‌ای است که شخص او و حزب متبوعش پیش‌تر در قالب استراتژی 2023 (مصادف با یکصدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه) طراحی کرده‌اند و اردوغان در این آینه سعی کرده که حضور دو دوره‌ای خود را ترسیم کند. به همین دلیل است که اکنون نیز بر نکاتی مانند امنیت، اقتصاد، رفاه و توسعه تمرکز دارد تا بتواند نگاه افکار عمومی را به فضای ایجادشده معطوف دارد و از جنگ روانی بهره لازم را ببرد.
دیدگاه تان را بنویسید