اعتراف اصلاح‌طلبان: در پی عدالت نیستیم

گروه سیاست مثلث‌آنلاین: گفتمان اصلاح‌طلبان هیچگاه مبتنی بر حمایت از طبقات فرودست نبوده است و هیچگاه ایشان در مقام تبیین مناسبت خود با محرومان نبوده‌اند؛ از روی کار آمدن دولت محمد خاتمی در سال76 تا کنون که دولت مورد حمایتشان در مسند کار است، همواره شعارهایی که مورد اقبال طبقه متوسط سرمایه‌ای و منزلتی از سوی اصلاح‌طلبان ارائه شده است و اتفاقا خود اصلاح‌طلبان هم این موضوع را انکار نمی‌کنند و حتی آن را نوعی افتخار برای خود محسوب می‌کنند؛ چنانکه عباس عبدی اخیرا در گفت‌وگو با خبرگزاری «تسنیم» به صراحت گفته است که بحث عدالت نوعی تله برای اصلاح‌طلبان است: «در شرایط کنونی تمرکزکردن روی مجادله اقتصاد به‌نظرم قدری انحرافی است... دلیلش این است که وضع اقتصاد خراب شده است و برخی آمارها می‌گویند که درآمد سرانه ما نسبت به ابتدای دهه90، 30درصد کاهش یافته است. وقتی درآمد سرانه پایین می‌آید، فشار اصلی به طبقات پایین می‌آید، به همین دلیل مسئله عدالت برجسته می‌شود. اما به‌نظر من این موضوع، مسئله اصلی اصلاح‌طلبان نخواهد شد و نمی‌تواند هم باشد چون یک تله سیاسی است که آنها نباید واردش بشوند، آنها باید از موضوعات و مسائلی دفاع کنند که یک لیبرال دموکرات و یا یک سوسیال دموکرات می‌توانند از آن دفاع کنند».

همان‌طور که عبدی می‌گوید از دید اصلاح‌طلبان هیچ‌وقت اقتصاد و وضعیت رفاه مردم «مسئله اصلی» نبوده است و ایشان همواره بر مفاهمی چون آزادی بیان، توسعه سیاسی، توسعه فرهنگی و... مانور داده‌اند؛ هرچند تحقق این موضوعات بسیار مهم است اما دوگانه‌سازی اصلاح‌طلبان و مقال‌سازی مفهوم عدالت و آزادی باعث انقطاع ایشان از فرودستان و خواسته‌های آنان شود.

این مهم در شرایط کنونی بیش از گذشته هم خودنمایی می‌کند زیرا فشارهای افسارگسیخته اقتصادی در دولت روحانی باعث شد که بر گسترده طبقه فرودست افزوده شود و حتی بخشی از طبقه متوسط که خاستگاه اصلاح‌طلبان محسوب می‌شدند، از نظر سبک زندگی وارد طبقه فرودست شوند که همین موضوع نه‌تنها انتقادها را از محرومان روانه پاستور کرد که حتی سرمایه اجتماعی خود اصلاح‌طلبان هم از ایشان دور شدند. شاهد مثال این مدعا عدم مشارکت مخاطبان آنها در انتخابات مجلس یازدهم و در نهایت شکست سنگین اصلاح‌طلبان بود. مشخص‌تر در انتخابات مجلس مشاهده کردیم که بازهم مانند گذشته شعارها و بحث‌های اصلاح‌طلبان رادیکال توسعه سیاسی بود و شعار طیف راست آنها یعنی کارگزاران سازندگی که خود را تکنوکرات می‌دانند، سامان‌دهی اقتصادی بود. تکلیف رادیکال‌ها که معلوم است زیرا آنها اساسا کاری با مقوله اقتصاد ندارند اما خوانش اقتصادیِ راست‌گرای کارگزاران که باور به اقتصاد آزاد دارند هم مورد توجه عموم مردم قرار نگرفت که نتیجه هم مشاهده شد؛ کارگزاران حتی نتوانست یک نفر از لیست انتخاباتی خود را وارد مجلس کند.

چندی پیش بود که علیرضا علوی‌تبار از تئوریسین‌های جریان اصلاحات به این موضوع اذعان کرد که اصلاح‌طلبان باید به طبقه فرودست توجه کند. او به روزنامه «شرق» گفت: «اگر اصلاحات شعارهای دوگانه برابری و رفع تبعیض در داخل و تعامل و صلح در خارج را محور قرار دهد و لوازم آن را هم بپذیرد، می‌تواند هم طبقه متوسط و هم طبقه فرودست را با خود همراه کند؛ به علاوه بخشی از بخش خصوصی هم که رانتی نیست و با روابط سیاسی به ثروت دست نیافته است، با این شعارها مخالفت نخواهد کرد. مخالفت با این اهداف حداکثر با حمایت ۱۵درصد جامعه مواجه خواهد شد اما این ۱۵درصد بخش های قابل ملاحظه‌ای را از دو قوه کشور و نهادهای خارج از کنترل دولت در اختیار دارند و سخت با آن مقابله خواهند کرد».

این سخن نشان می‌دهد اصلاح‌طلبان می‌دانند که عدم ارتباط با طبقه‌ فرودست برایشان یک بحران است؛ از سوی دیگر دیدگاه علوی‌تبار نشان‌دهنده آن است که اصلاح‌طلبان با علم به وجود چنین بحرانی هنوز به گفتمانی راهبردی دست نیافته‌اند؛ به این معنا که اصلاح‌طلبان در بهترین حالت می‌خواهند با پوسته‌ای از توجه به فقرا، همان کالایی را عرضه کنند که در گذشته ارائه می‌کردند؛ یعنی رفع همه مشکلات با دل‌بستن به خارج؛ گزاره‌ای که در تمام این‌سال‌ها اجرا شد اما هیچگاه منجر به رفع مشکلات اقتصادی مردم نشد.

البته این نکته نیز خالی از لطف نیست که بسیاری از اصلاح‌طلبان حتی جرأت همین اعتراف را هم ندارند و مانند عبدی می‌گویند که اساسا طرح بحث عدالت یک تله است. البته تحلیلگرانی مانند عبدی برای مواجهه با این انتقاد که چرا اصلاح‌طلبان هیچگاه نتوانستند با طبقه فرودست ارتباط بگیرند، نیروهای سیاسی که در همه این‌سال‌ها نشان داده‌اند توانایی فهم و رفع مشکلات محرومان را دارند، متهم به پوپولیست بودن کرده‌اند تا از این مسیر راه رهایی از پاسخگویی در برابر نقیصه بزرگ خود داشته باشند.