پشت صحنه نمایش آمریکا در مذاکرات برجام

انتظار می‌‌رفت موجی که با بالا گرفتن تنش میان روسیه و اوکراین و در نهایت حمله نظامی مسکو به کی یف بلند شد، مذاکرات احیای برجام در وین را درنوردد. چه آنکه روسیه و امریکا به عنوان دو کشوری که باید در یک روند مشارکتی پیرامون احیای توافق هسته‌ای تصمیم‌گیری کنند، در پی بروز بحران اوکراین در مقابل یکدیگر قرار گرفتند تا معادله حل برجام از آنچه که هست، پیچیده‌تر شود.

درست در بحبوحه سفر «انریکه مورا»، مسئول اروپایی هماهنگ کننده برجام به تهران با هدف بن‌بست شکنی از وقفه جاری در مذاکرات که منابع آگاه آن را مثبت ارزیابی کردند، خبر رسید که «جو بایدن»، رئیس جمهور امریکا در بیانیه‌ای اعلام کرده که میزان ذخایر نفت موجود از کشورهای غیر از ایران به اندازه‌ای است که بتوان خریداری نفت از ایران را کاهش داد. بیانیه «بایدن» که در حقیقت رونوشتی از بیانیه‌های رؤسای جمهور پیشین امریکا از جمله «دونالد ترامپ»، رئیس جمهور پیشین این کشور است، در چهارچوب قانونی صادر شده که رؤسای کاخ سفید را موظف می‌‌کند هر شش ماه یکبار تأیید کند که عرضه نفت کافی در سطح بازار جهانی برای حفظ تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در سال ۲۰۱۲ در دوران دولت باراک اوباما وجود دارد. این در حالی است که امریکا به موجب یکی از بندهای برجام موظف شده بود از تلاش‌ها برای کاهش فروش نفت ایران شامل محدودیت‌ها بر مقدار فروش نفت خام ایران و کشورهایی که می‌توانند نفت خام ایران را بخرند، جلوگیری کرده و اجرای تحریم‌ها را متوقف کند. در حالی که ترامپ با خروج یکجانبه از برجام به طور تام و تمام برای اجرای اهداف این قانون تحریمی ایران همت گذاشت، «بایدن» نیز در هنگامه تشدید تلاش‌ها برای احیای برجام، راه او را درپیش گرفته و از تلاش دولتش برای افزایش عرضه نفت جهت محدود کردن امکان فروش نفت ایران خبر می‌‌دهد؛ تصمیمی که می‌‌توان آن را ذیل بروز یک دوگانه در رویکرد دولت او نسبت به توافق هسته‌ای ارزیابی کرد.

تعارض در رویکرد برجامی

با تداوم تردید امریکا درباره برجام این روزها این فرضیه در حال شکل‌گیری است که افزایش سطح تنش مرزی میان روسیه و اوکراین که کرملین و کی‌یف را به یک رویارویی نظامی کشانده، فرصت‌سازی برای عرض اندام امریکا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و حذف روسیه و ایران از بازار نفتی و افزودن بر درآمدهای اقتصادی خود از قبال این بحران است. دولت امریکا تا اینجای کار کوشیده با ترغیب اروپایی‌ها برای کاهش واردات نفت و گاز از روسیه و خرید بیشتر این دو کالای استراتژیک از امریکا از آب گل آلود به سود خود ماهی بگیرد. بایدن پیش‌تر از مقام‌های دولتش خواسته بود که به اندازه کافی نفت به بازار جهانی عرضه شود تا امکان کاهش چشمگیر خرید نفت از ایران توسط کشورهای دیگر فراهم شود. اقدامی که او حالا با تلاش برای ترغیب اروپا به تحریم خرید نفت از روسیه نسبت به این کشور نیز در پیش گرفته است تا حاصل اقتصادی تحریم نفتی ایران و روسیه که با بالا رفتن بی سابقه  قیمت نفت همراه شده، مستقیماً به جیب کمپانی‌های نفتی ایالات متحده سرازیر شود. از این رو به نظر می‌آید از منظر اقتصادی، امریکا تاکنون تمایل چندانی به بازگشت به برجام و برداشته شدن تحریم‌های ایران نداشته باشد. در این میان تلاش‌هایی که مقام‌های رژیم صهیونیستی به عنوان همپیمان استراتژیک امریکا در مسیر کارشکنی در مسیر احیای برجام داشته‌اند، نشان می‌‌دهد که بی میلی امریکا برای بازگشت به برجام منطبق با خواسته نهایی این رژیم یعنی فروپاشی برجام رخ داده است؛رویدادی که می‌‌تواند سبب پیگیری استراتژی‌های امنیتی مشترک میان اسرائیل و امریکا و توجیهی برای دریافت کمک‌های هنگفت نظامی و مالی از سوی تل‌آویو باشد.

نگرانی اروپا

نقطه مقابل روندی که امریکا در دوری گزینی از توافق احیای برجام می‌‌پیماید، نگرانی ادعایی این کشور نسبت به روند رو به پیشرفت فعالیت‌های هسته‌ای ایران و نگرانی همپیمانان اروپایی آن از تحریم‌های نفتی ایران است. به موازاتی که به تردید امریکا برای تعیین تکلیف مذاکرات وین افزوده می‌‌شود، خبرها از روند رو به پیشرفت فعالیت هسته‌ای ایران و یافتن امکان دور زدن تحریم‌ها و بی اثرکردن تحریم‌های اقتصادی امریکا توسط ایران حکایت می‌‌کند. این در حالی است که اروپایی‌ها از یک سو وضعیت اقتصادی خود را از تبعات جنگ اوکراین در امان نمی‌دانند و از سوی دیگر با نگرانی از پیامدهای جبران ناپذیر فروپاشی برجام و تهدیداتی که می‌‌تواند از سوی تهران متوجه آنها شود، دست و پنجه نرم می‌‌کنند. چه آنکه بعد از تحریم‌، روسیه قیمت نفت را به بشکه‌ای بیش از 100 دلار رساند. اقدام امریکا برای ممنوع کردن واردات انرژی از روسیه به نگرانی از بی‌‌ثباتی بلندمدت بازار انرژی اضافه کرده است. از این رو محدود شدن عرضه کنندگان نفتی و بالا رفتن قیمت نفت برای اروپایی‌ها کار را به جایی رساند که «جوزپ بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بحبوحه تلاش‌ها برای احیای برجام از نیاز اروپا به نفت ایران نیز سخن بگوید و عملاً نشان دهد منافع حاصل از اجرای این توافق فارغ از بعد امنیتی و سیاسی آن، نفع اقتصادی هم برای این کشورها در پی دارد.

در چنین شرایطی است که واشنگتن ادامه وقفه مذاکرات را از منظر اقتصادی به سود خود می‌‌بیند اما در سوی دیگر در تنگنای سیاسی حاصل از تبعات فروپاشی برجام قرار گرفته است. به نظر می‌‌رسد کشورهای اروپایی طرف برجام که بیش از هر وقت دیگری در اضطرار تصمیم‌گیری پیرامون این توافق قرار گرفته‌اند باید قدم پیش بگذارند و با یافتن نسخه‌ای برای ضمانت هر تفاهم احتمالی، برای یک بار هم که شده پیرامون برجام از جیب خود هزینه کنند.