موشک کروز ضد کشتی با برد دوبرابر کروزهای قبلی در اختیار نیروی دریایی سپاه

 فرمانده نیروی دریایی سپاه اعلام کرد که این نیرو موشک‌های جدید کروز با برد ۷۰۰ کیلومتر را در اختیار دارد؛ این برد بیش از ۲ برابر دوربردترین موشک‌هایی است که تاکنون در این حوزه اعلام رسمی شده‌اند.
چندی پیش دریادار علیرضا تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه در یک گفتگوی تلویزیونی برای اولین بار اعلام کرد که این نیرو موشک‌های کروز ضدکشتی با بُرد ۷۰۰ کیلومتر را در اختیار دارد.
اگرچه نام و مشخصات بیشتری از این موشک هنوز رسانه ای نشده، اما عدد اعلام شده برای بُرد آن، از جهش بلند موشک‌های کروز دریایی ایران در این خصوص حکایت داشت چراکه تا پیش از این، بیشترین بُرد برای موشک‌های کروز دریایی ایران -چه در ارتش و چه در سپاه- ۳۰۰ کیلومتر عنوان شده بود.
پس از پایان جنگ تحمیلی ۸ ساله رژیم بعث عراق علیه ایران، تجارب عملیاتی بسیاری در زمینه نبردهای دریایی به دست آمده بود؛ تجربیاتی که بعضی از آنها به بهای سنگینی حاصل شد. در همین راستا، دستیابی به انواع موشک‌های کروز ضد کشتی -در انواع قابل پرتاب از سطح و هوا- به عنوان یکی از اولویت‌های نیروهای مسلح کشور مطرح شد.
موشک کروز «نور» که براساس موشک چینی C-۸۰۲ توسعه یافت، با برد ۱۲۰ کیلومتر و موشک «کوثر-۱» با برد ۱۵ کیلومتر، از اولین کروزهای ضدکشتی نسل جدیدی بودند که به خدمت نیروهای مسلح کشورمان درآمدند. در ابتدا، موشک اول برای پرتاب از سکوهای ساحلی و انواع ناوهای موشک‌انداز و موشک دوم برای پرتابگرهای ساحلی و قایق‌های تندرو طراحی و ساخته شد بودند.

در ادامه، موشک دیگری به نام «نصر» بر اساس موشک C-۷۰۴ در ایران به تولید رسید که خودش مبنای دسته دیگری از کروزهای دریایی ایران شد.
مسیر بومی سازی این موشک‌ها در ایران به سرعت طی شد و نمونه های بعدی این ۳ موشک به مرور تفاوت‌های خود با نمونه های چینی را نشان دادند.
در دسته اول، پس از بهسازی موشک «نور» برای رسیدن به بُرد ۱۷۰ کیلومتر، موشک «قادر» با بُرد ۲۲۰ و موشک «قدیر» با بُرد ۳۰۰ کیلومتر در انواع پرتاب شونده از سکوهای ساحلی، شناورهای سطحی و هواگردها نظیر جنگنده بمب افکن‌های نیروی هوایی ارتش توسعه یافتند.

از جمله تغییرات مهم در سیر تغییرات این خانواده، تجهیز به رادارهای پیشرفته، سامانه‌های جنگ الکترونیک مقاوم‌تر و سامانه‌های ناوبری پیشرفته قابل ذکر است.

همه این موشک‌ها از یک موتور راکتی برای تأمین شتاب اولیه و سپس موتورهای توربوجت ساخت داخل به نام «طلوع» برای فاز پیمایشی حرکت خود استفاده می‌کردند.

این موتورهای جت در نمونه‌های اولیه دارای رانش ثابت و در نمونه‌های پیشرفته‌تر دارای قابلیت کنترل میزان نیروی رانش بودند. پیکربندی هر سه موشک مذکور نیز مشابه هم بوده و به جز پیشرفت در موتور، افزایش حجم مخزن سوخت نیز از عوامل مهم افزایش بُرد در آنها بوده است.

موشک های ضد کشتی نور و قادر

تحول در سامانه‌های ناوبری سبب شد تا نسل آخر این موشک‌ها یعنی «قدیر»، بجای شلیک از ساحل، از پرتابگری در خشکی در فاصله قابل توجه از ساحل شلیک شود. این امر ممکن نیست جز به واسطه سامانه‌های ناوبری پیشرفته و تلفیقی که امکان مسیریابی صحیح را برای موشک روی خشکی فراهم کنند.

در نتیجه با مخفی شدن پرتابگرهای دو و سه فروندی موشک‌های کروز ضدکشتی در فاصله زیاد از ساحل، یافتن و انهدام آنها برای دشمن پیش از اینکه علیه شناورهای دشمن شلیکی صورت گیرد بسیار دشوار می شود.

شلیک موشک نور از شناور تندرو ساخت ایران در اختیار نیروی دریایی سوریه

در دسته دوم، بر اساس موشک «نصر»، موشک «نصر بصیر» و «نصر هواپایه» و «نصیر» توسعه یافتند. به جز موشک آخر که از پیشران توربوجت استفاده می‌کند، سایر اعضای خانواده نصر از پیشران راکتی سوخت جامد بهره می‌برند.

شلیک موشک نصر از پرتابگر ساحلی

شلیک موشک نصر از شناور تندرو

موشک نصیر دارای موتور توربوجت و بوستر سوخت جامد

در دسته سبک وزن‌ها نیز پس از «کوثر-۲ و ۳»، موشک «ظفر» به عنوان موشکی سبک و با برد کوتاه برای قایق های تندرو، بالگردها و پهپادها توسعه یافت. همه موشک‌های این رده از پیشران سوخت جامد برخوردار هستند.

موشک برد کوتاه کوثر

موشک برد کوتاه ظفر

موشک بومی «رعد» با طراحی داخلی نیز از روی موشک مشهور «کرم ابریشم» توسعه یافت. این موشک با برد ۳۵۰ کیلومتر تا مدتها عنوان‌دار دوربردترین موشک ضدکشتی تولید داخل ایران بود. استفاده از موتور توربوجت «طلوع» به جای موتور راکتی سوخت مایع در «کرم ابریشم»، سبب رسیدن «رعد» به برد چند برابری نسبت به این موشک شده بود.

موشک رعد؛ ورودی های هوای موتور جت در کنار بالک های انتهای بدنه مشخص است

اما در اوایل شهریور ۱۳۹۳ و کمی پس از رونمایی از موشک ۳۰۰ کیلومتری «قدیر»، وزیر وقت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در مصاحبه‌ای در رسانه ملی برای اولین بار پیرامون برنامه افزایش بُرد جهشی در کروزهای ضدکشتی ایرانی مطالبی بیان کرد.

وی پس از اشاره به موشک «قدیر» از در دست توسعه بودن موشکی به نام «مقتدر» با برد ۲برابر در صنایع موشکی وزارت دفاع خبر داد. در نتیجه برد موشک جدید ۶۰۰ کیلومتر ارزیابی شد.

تولید انبوه موشک های قدیر با برد ۳۰۰ کیلومتر

پیش از آن، صنعت دفاعی کشور با ساخت موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی «پروژه یاعلی» و «سومار»، توانایی خود را در ساخت موشک های کروز با برد متوسط و بالا نشان داده بود. موشک کروز از پروژه «یاعلی» که در نیروی هوافضای سپاه ساخته شده بود به عنوان موشکی پرتاب شونده از سطح و دارای موتور توربوجت، قابلیت رسیدن به برد ۷۰۰ کیلومتری را داشت.

سه موشک کروز ضد اهداف زمینی ساخت ایران از بالا به پائین موشک پروژه یاعلی، سومار و هویزه؛ هر سه موشک دارای بال های غیر مثلثی با دهانه بال قابل توجه هستند

نکته بسیار مهم، پیچیده‌تر بودن سامانه‌های هدایت، کنترل و ناوبری در کروزهای ضد اهداف زمینی نسبت به کروزهای ضدکشتی است. برخلاف موشک‌های ضدکشتی که به یک ارتفاع سنج برای تنظیم ارتفاع از سطح آب و رادار برای کشف و ردگیری شناور دشمن در فاز نهایی پرواز و یک سامانه ناوبری اینرسی برای هدایت در میانه مسیر مجهز هستند، کروزهای زمینی به واسطه لزوم حرکت روی عوارض زمینی، علاوه بر سامانه‌های ناوبری اینرسی، نیازمند سامانه‌هایی برای تعیین بسیار دقیق مسیر حرکت تا نقطه هدف هستند.

در کروزهای دریایی، رادار از مسافت چند ده کیلومتری به راحتی شناور دشمن را پیدا می‌کند اما کروزهای زمینی باید با دقت به هدفی در حد و اندازه یک ساختمان برخورد کنند.

در نتیجه، ساخت کروزهای زمینی «سومار» و «یاعلی» که بعداً با کروز «هویزه» با برد ۱۳۵۰ کیلومتر دنبال شد، نشان دهنده توان بالای صنعت دفاعی کشور در توسعه برد موشک‌های کروز است؛ امری که با مصاحبه اخیر فرمانده نیروی دریایی سپاه مبنی بر عملیاتی شدن کروز ضدکشتی برد ۷۰۰ کیلومتر بار دیگر تأیید می‌شود.

اینکه موشک کروز جدید در ندسا، بر اساس توسعه خانواده موشک‌های «نور»، «قادر» و «قدیر» حاصل شده است یا نمونه‌ای از موشک‌های کروز ضد اهداف زمینی با سامانه‌های متناسب عملیات دریایی است، هنوز مشخص نیست اما نگاهی به محصولات همرده خارجی می‌تواند این گمانه را تقویت کند که به احتمال بسیار زیاد، این موشک جدید بر خلاف خانواده موشک‌های «نور»، به جای بال‌های ثابت مثلثی، باید از بال‌های بازشونده از داخل بدنه استفاده کند.

سرعت پیمایشی این موشک نیز بر همین اساس، فروصوت و در محدوده ماخ ۰.۶ تا ۰.۸ قابل تخمین است هرچند که امکان افزایش سرعت به فراصوت در برخی موشک‌های کروز دریایی خارجی تاکنون به صورت عملیاتی در آمده است.

این افزایش سرعت در فاز نهایی برای کاستن از احتمال مورد اصابت قرار گرفتن توسط پدافند شناور هدف، بسیار مفید است.

شناورهای موشک انداز تندر حامل موشک های کروز خانواده نور تا قدیر در اختیار نیروی دریایی سپاه

به واسطه این تغییر، موشک می‌تواند نیروی بالابرنده (برآ یا لیفت) بیشتری از بال دریافت کرده و در عوض سرعت پروازی خود را در فاز پیمایشی یا کروز، کمتر کند. همین امر تا چند ده درصد سبب کاهش مصرف سوخت و افزایش برد موشک می‌شود.

راهکار دیگر، افزایش حجم سوخت در موشک است که در مورد این موشک جدید احتمالاً به افزایش قطر بدنه منجر شده است زیرا افزایش بیش از پیش طول موشک مشکلات دیگری خصوصاً در زمینه سازه ایجاد می‌کند.

راه حل دیگر استفاده از یک موتور جدیدتر و پیشرفته‌تر با مصرف سوخت کمتر است به عنوان مثال موتور توربوفن به جای توربوجت های خانواده «طلوع».

تعدادی از موتورهای جت کوچک ساخت ایران که در موشک های کروز و پهپادها مورد استفاده قرار می گیرد

موتور توربوفن کوچک ساخت ایران برای موشک کروز سومار

یک نکته مهم در زمینه موشک‌های دریایی، بحث هدفیابی اولیه است. در واقع به واسطه برد محدود رادار موجود در دماغه موشک‌های ضدکشتی، لازم است ابتدا مختصات کلی هدف به موشک داده شوند تا موشک خود را به محدوده نزدیک آن رسانده و در آن محدوده که معمولاً کمتر از ۳۰ کیلومتری هدف است، با رادار داخلی خود اقدام به جستجو، کشف هدف و قفل روی آن به منظور اصابت به هدف کند.

برای هدفیابی اولیه، راهکارهای مختلفی وجود دارد. طول موج مشخصی از رادارها قابلیت دنبال کردن انحنای کره زمین را روی سطح دریا دارد اما این رادارها نیز محدودیت های خاص خود را خصوصاً در زمینه برد نهایی دارند.

استفاده از پهپادهای شناسایی، راهکار دیگری برای هدفیابی اولیه است. این پهپادها با پرواز در مسافت‌های دور از پرتابگر موشک در ارتفاع بالا و استفاده از انواع سامانه‌ها از جمله دوربین‌های برد بلند یا رادارهای جستجوی سطحی اقدام به شناسایی اهداف و ارسال اطلاعات برای واحدهای پرتاب موشک در ساحل یا شناورها می‌کنند.

پرتاب موشک قادر از پرتابگر ساحلی که دارای رادار کشف اهداف است

یک راه حل دیگر، استفاده از رادارهای «فراتر از افق نگر» یا OTH است. این رادارها با تاباندن امواج در طول موج‌های بلند به سمت آسمان از خاصیت بازتاب دادن لایه یونیسفر برای طیف مشخصی از طول موج ها که در طراحی این رادارها لحاظ شده استفاده می‌کنند.

امواج بازتاب یافته از این لایه جو، به سمت زمین حرکت کرده و در مسیر خود با برخورد به اشیاء بازتاب می‌یابند. این بازتاب راداری مجدداً از طریق برخورد و انعکاس از لایه یونیسفر به سمت گیرنده‌های راداری متناسب می‌رسد و موقعیت اهداف مختلف پروازی و متحرک سطحی کشف می‌شود.

البته به واسطه طول موج بزرگ این رادارها، خطای موقعیتی آنها نیز بیشتر از رادارهای طول موج کوچکتر است ولی این میزان دقت برای کشف اولیه موقعیت یک هدف در بردهای بلند، کافی است.

رادار فرا افق نگر نذیر در منطقه طبس که نمونه جدید آن به نام خلیج فارس در جنوب کشور ساخته شده است

در کشورمان تاکنون نمونه‌های مختلفی از رادارهای فرا افق نگر ساخته شده است. رادار «سپهر» با برد نهایی ۳۰۰۰ کیلومتر و رادار «خلیج فارس» با برد ۸۰۰ کیلومتر و رادار متحرک «کیهان» از جمله آنها هستند.

محدوده قابل پوشش با موشک جدید کروز ۷۰۰ کیلومتری نسبت به موشک رعد با برد ۳۵۰ کیلومتر. با توجه به برخورداری کروزهای ضد کشتی ایرانی از سامانه های ناوبری پیشرفته، امکان حرکت در مسیر غیر مستقیم به سمت هدف نیز برای آنها وجود دارد

احتمالاً در آینده نزدیک اطلاعات بیشتری از موشک کروز ضدکشتی برد ۷۰۰ کیلومتری سپاه و اینکه از چه وسایلی قابل پرتاب است منتشر خواهد شد. اما نکته مهم عدم توقف مسیر توسعه در تسلیحات بومی ساخت داخل برای افزایش هرچه بیشتر توان بازدارندگی دفاعی در دوران صلح و توان ضربه زدن به دشمنان در زمان جنگ است که موشک مذکور نمونه ای از نتایج آن بحساب می‌آید.

(عکس ابتدای خبر، آرشیوی و مربوط به شلیک موشک قادر است)