اردوغان در چرخش‌ها و نرمش‌های سیاسی تبحر ویژه‌ای دارد
چالش‌های پساترامپ برای آنکارا
حسن اشرفی، پژوهشگر مسایل ترکیه در هفته‌نامه مثلث نوشت: انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس جمهور جدید ایالات متحده، خبر خوشایندی برای اردوغان نبود، چراکه وداع ترامپ به معنی پایان ماه عسل کاخ سفید و آک سارای تلقی می‌شد و ذهنیت‌های گذشته و چشم انداز مبهم آینده، احتمالا دوران زعامت بایدن را به فصلی از چالش و اصطکاک در مناسبات آنکارا و واشنگتن تبدیل خواهد کرد. حدود دو دهه پیش در 1999 زمانی که بایدن در کسوت سناتور مشغول به کار بود در دیدار با بولنت اجویت نخست وزیر وقت ترکیه عبارتی را درباره ترکیه به کار برد که انعکاس رسانه‌ای گسترده‌ای داخل ترکیه داشت: « شما به ایالات متحده نیاز دارید، اما واشنگتن به آنکارا نیازی ندارد. من می‌دانم که شما به دریافت وام نیاز دارید، مساله قبرس را حل کنید تا به ما امکان دهید به شما کمک کنیم.» این بیان، بایدن را نزد افکار عمومی ترکیه به عنوان یک چهره «ضد ترک» معرفی کرد و در آن زمان ترک‌ها بایدن را «لابی‌گر قبرسی‌ها» معرفی کردند. ترک‌ها معتقد بودند بایدن نقشی فعال در تحریم تسلیحاتی ترکیه بعد از حمله این کشور به قبرس در 1974 ایفا کرده است. امروز هم یکی از مهم‌ترین دستور کارهای دولت بایدن، رسیدگی به موضوع قبرس است؛ مساله‌ای که در دوران ترامپ به دلیل روابط شخصی نزدیک میان روسای جمهور دوکشور که از طریق داماد اردوغان و شریک تجاری ترکیه‌ای ترامپ، تعمیق شده بود، مورد غفلت آمریکا واقع شد اما در دوران کنونی، بایدن موضوع قبرس را در چارچوب توسعه همکاری‌ها با اتحادیه اروپا پیگیری خواهد کرد. از سوی دیگر حضور ترکیه در مدیترانه شرقی و حضور در لیبی با اهداف ژئوپلتیک و دستیابی به منابع انرژی نیز از سوی بایدن با چالش مواجه خواهد شد.
برای ایالات متحده بسیار مهم است که ترکیه به عنوان عضو اسلامی ناتو در منطقه حساس خاورمیانه در پازل سیاست‌های ایالات متحده ایفای نقش کند و بلندپروازی‌های اردوغان از سوی بایدن چندان قابل درک نخواهد بود. از این رو به نظر می‌رسد در چند پرونده ترکیه و ایالات متحده با یکدیگر وارد چالش شوند. یکی از پرونده‌ها موضوع فعالیت‌های ترکیه در سوریه است. در دوران ترامپ، آمریکا از اقدامات کنشگرانه در سوریه عقب نشست و عملا فضای بیشتری برای نزدیکی بازیگرانی نظیر ترکیه و روسیه قرار گرفت. در دوره بایدن به نظر می‌رسد ترکیه باید مذاکراتی جدی با آمریکا برای حضور فعال در سوریه انجام دهد. چنین انتقادی از سوی آمریکا به حضور جاه‌طلبانه ترکیه در قفقاز نیز وجود دارد.
موضوع دیگری که روابط دو کشور را با چالش مواجه کرده است، خرید سامانه موشکی اس 400 از روسیه است. ترکیه پس از مخالفت دولت باراک اوباما با فروش موشک‌های «پاتریوت» که سامانه دفاع ضد موشکی اکثر اعضای ناتو است، به مسکو روی آورد و نخستین محموله آن را در 2019 دریافت کرد. به اعتقاد آمریکایی‌ها این سیستم در صورتی که در آینده عملیاتی شود، توانایی نفوذ به کدهای سامانه‌های الکترونیکی نسل جدید هواپیمای نامرئی آمریکا موسوم به اف 35 را داراست. در این چارچوب سنای آمریکا تحریم‌هایی را در قالب لایحه «تحریم مخالفان آمریکا» موسوم به «کاتسا» بر ضد ترکیه اعمال کرده است.
موضوع چالش برانگیز دیگر در روابط دو کشور، مساله کردها است که متحدان آمریکا در شمال سوریه محسوب می‌شوند. بایدن در سال ۲۰۱۹ از تصمیم ترامپ برای خارج کردن نیروهای آمریکایی از شمال شرقی سوریه انتقاد کرد و این کار را «خیانت به کردها» نامید. بایدن همچنین با «ظالم» خواندن اردوغان از اقدامات وی در برابر کُردها انتقاد کرده و تأکید کرد که رئیس‌جمهور ترکیه باید بهای اقدامات خود را بپردازد. حقوق بشر موضوع دیگری است که در تنظیم روابط ترکیه و ایالات متحده موثر است. بایدن منتقد برخورد اردوغان با مخالفین داخلی است و بر این نکته تاکید داشته که ایالات متحده وظیفه دارد از مخالفین اردوغان حمایت کرده تا آن‌ها بتوانند رئیس جمهور را به روش‌هایی دموکراتیک همچون برگزاری انتخابات انتخاب کنند.
یکی از حساسیت‌های ویژه ترکیه، نسل‌کشی ارامنه است. در حالی که در طول یک قرن گذشته هیچ از روسای جمهور ایالات متحده آن‌را به رسمیت نشناخته‌اند، بایدن متعهد شده است تا از طرح پیشنهادی ارمنستان علیه ترکیه در مورد «نسل‌کشی و جنایت‌های ضد بشری» علیه ارامنه، حمایت کند که به موضوعی بحث‌برانگیز در روابط دو کشور تبدیل خواهد شد. همچنین دور زدن تحریم‌های ضد ایران از طریق هالک بانک، ششمین بانک بزرگ ترکیه از نظر دارایی، میتواند یکی از زمینههای انتقادی بایدن نسبت به اردوغان باشد.
برخی چهره‌هایی که بایدن در کابینه خود وارد ساخته است نشان میدهد که احتمالا دوران پرچالشی در روابط آمریکا و ترکیه در پیش خواهد بود. «آنتونی بلینکن»، وزیر امور خارجه نگاه چندان مثبتی به ترک‌ها ندارد. وی در جلسه‌ای با اعضای کمیته سیاست خارجی و امنیت ملی سنا اعلام کرد «ترکیه متفق ماست ولی واقعیت این است که در این چند سال مانند یک متفق رفتار نکرده است.» «لوید آستین»، وزیر دفاع آمریکا که پیش‌تر فرماندهی سنتکام را در اختیار داشته در دوران مسئولیت خود نه تنها رابطه خوبی با ترکیه نداشته بلکه چندین نوبت با مقامات ترکیه تا حد رویارویی پیش رفته است. «برث مک گورک» نیز که به عنوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید در حوزه خاورمیانه و آفریقا منصوب شده، در دوران ماموریت‌هایش در عراق و سوریه، هیچگاه رابطه خوبی با ترک‌ها نداشته است.
اما ترکیه که در چرخش‌ها و نرمش‌های سیاسی تبحر ویژه‌ای دارد این بار نیز سیاست همیشگی را در پیش گرفته و در اواخر ماه دسامبر سال 2020، اردوغان در اظهاراتی آشتی‌جویانه، ابراز امیدواری کرد که روابط بین آمریکا و کشورهای اروپایی بهبود یابد. او همچنین در یک سخنرانی عمومی از بازگشت روابط ترکیه و اسرائیل به حالت عادی استقبال کرد و گفت که حاضر است کشورش روابط با اسرائیل را ارتقا دهد. آنکارا و اورشلیم پس از یک مشارکت استراتژیک نزدیک در دهه 1990، در سال 2010 به رقیب یکدیگر تبدیل شدند. اما حضور بایدن در کاخ سفید سبب شد تا اردوغان برای حفظ موقعیت خود در صحنه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به لابی‌های قدرتمند اسراییل در آمریکا امید بندد.
در این چارچوب اردوغان در اقدامی معنادار «اوفوک اولوتاش»40 ساله که ریاست مرکز مطالعات استراتژیک در وزارت خارجه ترکیه را برعهده داشت و دانش آموخته زبان عبری و علوم خاورمیانه در دانشگاه عبری اورشلیم است به عنوان سفیر ترکیه در اسرائیل منصوب کرد. این انتصاب در حالی صورت گرفت که ترکیه نزدیک به دو سال سفیری در اسرائیل نداشت.
در مجموع می‌توان گفت یکی از دشواری‌های اردوغان در دوران جدید، این است که باید جای روابط شخصی که در دوران ترامپ از آن بهره می‌برد، با روابط نهادی و ساختارمندی که دولت بایدن به آن پایبند است، کنار آید؛ موضوعی که میتواند روابط آنکارا- واشنگتن را پرچالش کند.
با وجود فضایی که در نتیجه روی کار آمدن بایدن در روابط واشنگتن و آنکارا به وجود آمده است، اما برخی ملاحظات سبب می‌شود تا ایالات متحده در برخورد با ترکیه، دست به عصا حرکت کند. به عبارتی با این که اعتماد بین دو کشور از میان رفته اما منافع مشترک همچنان پابرجاست. از یک سو ترکیه عضو ناتو است و رویکرد آمریکا در قبال این کشور نمی‌تواند چندان سخت‌گیرانه باشد. از سوی دیگر ترکیه در حال حاضر روابط نزدیکی با روسیه دارد و در صورتی که واشنگتن رویکرد سلبی در قبال ترکیه پیشه کند، آنکارا را بیش از گذشته به مسکو نزدیک خواهد ساخت. در حال حاضر ترک‌ها در دو موضوع سامانه پدافندی اس 400 و صحنه سوریه همکاری‌های نزدیکی با روس‌ها دارند.
دیدگاه تان را بنویسید