اعداد شگفت انگیز سازمان شانگهای

روز گذشته در پایان بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که در دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران هشت  کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند و ایران نهمین کشور عضو اصلی این سازمان مهم منطقه ای شد. شاید بد نباشد حالا که عضو اصلی این سازمان شده ایم یک ارزیابی کلی از این سازمان بین المللی در حوزه اقتصاد و تجارت جهانی داشته باشیم.

تاریخچه سازمان همکاری شانگهای

سازمان همکاری شانگهای سازمانی میان ‌دولتی است که برای همکاری‌ های چند جانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده ‌است. این سازمان در سال 1996 با عنوان «شانگهای5» در شهر شانگهای چین پایه ‌گذاری شد. در آن جلسه سران کشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان گردهم آمدند تا به منظور اعتمادسازی امنیتی در مرزها با یکدیگر مذاکره کنند. در پنجمین نشست سران شانگهای 5 در شهر شانگهای که در ژوئن سال 2001 (تقریبا یک ماه پس از واقعه ۱۱ سپتامبر) برگزار شد پنج کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با امضای بیانیه‌ای تشکیل «سازمان همکاری شانگهای» را اعلام کردند. چهار سال بعد از اعلام رسمی تاسیس این سازمان ایران به همراه پاکستان، هند و بلاروس به عضویت ناظر این سازمان درآمدند. طی سال ‌های پس از آن دو کشور هند و پاکستان توانستند به عضویت دایم ارتقا یابند  و ایران و بلاروس همچنان به عنوان عضو ناظر همکاری خود را با این سازمان ادامه دادند تا این که در بیست و یکمین نشست این سازمان ایران هم عضو اصلی این سازمان شد. به گزارش فارس، در سال 2005 آمریکا هم برای عضویت در این سازمان درخواست داد که از سوی کشورهای عضو آن رد شد.

موقعیت جغرافیایی

مساحت کشور‌های عضو (اصلی و ناظر) سازمان همکاری شانگهای روی هم بیش از ۳۷ میلیون کیلومتر مربع یا ۳۵ درصد سطح خشکی‌های زمین است. این سازمان از لحاظ گستره جغرافیایی در مرکز قاره آسیا پراکنده شده است. در این گروه‌بندی منطقه ای، اعضا از نظر جغرافیایی به هم نزدیک هستند و هزینه ‌های نسبی شیوه‌ های گوناگون حمل و نقل (زمینی، آبی و هوایی) به مراتب پایین‌تر از سایر کشورهاست. نزدیکی جغرافیایی اعضا نه تنها می‌تواند باعث تسهیل مبادلات تجاری شود، بلکه ایجاد کننده برخی ویژگی‌های اقتصادی مشترک نیز هست، از این رو کشور‌های عضو از مزیتی طبیعی برخوردارند و در واقع شرکای تجاری طبیعی یکدیگرند.

جمعیت کشورهای عضو

همان طور که پیش از این نوشتیم 9 کشور هم اکنون عضو اصلی این سازمان هستند که روی هم رفته بیش از 3 میلیارد و 275 میلیون نفر جمعیت دارند که این یعنی حدود 42 درصد جمعیت جهان در این کشورها ساکن هستند. این در حالی است که اتحادیه اروپا که متشکل از 27 کشور است حدود 500 میلیون یعنی 6.4 درصد از جمعیت جهان را دارد. این موضوع خود نشان دهنده عظمت و اهمیت این سازمان در آینده جهان خواهد بود.

میزان ذخایر انرژی کشورهای عضو

در یک نگاه کلی به وضعیت انرژی در سازمان همکاری شانگهای، برجسته ترین نکته ای که جلب توجه می کند ، وجود بزرگ ترین تولیدکنندگان انرژی در کنار بزرگ ترین مصرف کنندگان انرژی جهان است که این امر جنبه تکمیلی جالبی را هم پدید می آورد و درصورت تحقق ایده باشگاه انرژی ، وضعیتی متفاوت از سازمانی مانند اوپک خواهد  داشت. با نگاهی به آمار میزان ذخایر نفت و گاز کشورهای جهان می بینیم که سهم 9 کشور عضو اوپک از ذخایر نفت جهان حدود 27.5 درصد است و این کشورها بیش از 52.5 درصد گاز جهان را هم در خود ذخیره دارند. اما نکته جالب تر این که سازمان همکاری شانگهای، تولید کنندگان و مصرف کنندگان را یک جا در خود جای داده  است. بدین ترتیب که کشورهای روسیه ، ایران ، قزاقستان و ازبکستان به عنوان عرضه کنندگان انرژی و کشورهای چین، تاجیکستان ، قرقیزستان ، پاکستان و هند به عنوان مصرف کنندگان انرژی هستند که می توانند نقش تکمیل کننده ای را در بخش انرژی برای هم داشته باشند.

قدرت نظامی کشورهای عضو

 بسیاری از تحلیل گران سیاسی بر این باورند که یکی از اهداف سازمان همکاری شانگهای  برقراری توازن قوا با ناتو «سازمان پیمان آتلانتیک شمالی» و ایالات ‌متحده است که به نظر می رسد با توجه به تعداد نیروهای نظامی کشورهای عضو برگ برنده ای برای این سازمان باشد. بر اساس تخمین ‌های انجام شده توسط Global Firepower و جدید ترین لیست ارائه شده در خصوص بزرگ ترین ارتش‌ های جهان در بین هشت  کشور برتر پنج کشور عضو سازمان شانگهای دیده می شود. طبق این گزارش، چین با داشتن  2 میلیون و 185 هزار نیروی نظامی بزرگ ترین ارتش جهان به شمار می رود. بعد از آن هند با یک میلیون و 445 هزار نیرو در جایگاه دوم است. روسیه با یک میلیون و 14 هزار نیروی نظامی بعد از آمریکا و کره شمالی در مقام پنجم قرار دارد. پاکستان با 654 هزار نیروی نظامی در جایگاه ششم بزرگ ترین ارتش های جهان و ایران هم با 525 هزار نیرو در جایگاه هشتم بعد از کره جنوبی قرار دارد. بر این اساس در حالی اعضای اصلی این سازمان 6 میلیون نیروی نظامی دارند که طبق گزارش Global Firepower کل نیروهای نظامی جهان کمتر از 20 میلیون نفر و سهم اعضای این سازمان بیش از 30 درصد از نیروهای نظامی جهان است. 

سهم این سازمان در تجارت جهانی

جدا از سهم بزرگ سازمان شانگهای از سطح خشکی زمین و جمعیت بالای آن این گروه رفته رفته سهمش در تجارت جهانی را هم افزایش داده است. به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، کشورهای عضو سازمان شانگهای حدود یک سوم تولید ناخالص داخلی دنیا را در اختیار دارند و از پنج قدرت اول اقتصادی دنیا دو کشور (چین و هند) عضو این سازمان هستند.  از نظر همکاری اقتصادی و تجاری، کل حجم کنونی اقتصادی سازمان همکاری شانگهای نزدیک به ۲۰ تریلیون دلار است که از ابتدای تاسیس آن بیش از ۱۳ برابر افزایش یافته است. مهر هم در گزارشی حجم کل تجارت خارجی این نهاد را ۶/۶ تریلیون دلار اعلام کرده که نسبت به ۲۰ سال پیش، ۱۰۰ برابر شده است. در این میان بیشترین میزان صادرات ایران به شانگهای در سال مزبور به ترتیب کشورهای چین، افغانستان، هند و پاکستان (حدود ۹۵ درصد از کل صادرات ایران به سازمان) و بیشترین واردات ایران از کشورهای چین، هند و  روسیه (حدود ۹۶ درصد از کل واردات ایران از سازمان) بوده است. ایران با ۱۱ عضو اصلی و ناظر پیمان شانگهای شامل چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان و بلاروس، دارای تجارت فرامرزی است که در این میان بیشترین حجم تجارت ایران با چین در سال ۱۳۹۹ به ارزش ۱۵ میلیارد و ۵۱۸ میلیون و 8  هزار و ۴۹۲ دلار است.

لزوم تقویت روابط با اعضای سازمان

براساس آن چه خواندید مشخص است که سازمان همکاری شانگهای با توجه به موقعیتی که از لحاظ پهنه خاکی، تعداد جمعیت، میزان ذخایر انرژی جهان و همچنین سهمی که آن ها در تجارت جهانی دارند می‌توان گفت که تجارت ایران با کشورهای عضو پیمان شانگهای ضمن تأمین نیازهای سیاسی و امنیتی، باعث رشد اقتصاد کشور می شود. البته بسیاری از کارشناسان معتقدند تنها عضویت در این پیمان برای جهش روابط دیپلماسی اقتصادی کشور کافی نیست و برای ایجاد فرصت ‌های بزرگ اقتصادی لازم است که با هر یک از کشورهای عضو نیز روابط دوجانبه قوی برقرار کنیم که انعقاد موافقت نامه‌های تجارت ترجیحی، کاهش منطقی نرخ‌های تعرفه‌ای به ویژه از سوی ایران و همگرایی در نرخ‌ های تعرفه کالایی، شناخت دقیق بازارهای هدف به منظور گسترش صادرات غیر نفتی، رفع موانع سرمایه‌گذاری خارجی کشورهای عضو شانگهای در صنایع بالا دستی ایران و پیگیری اجرای تفاهم نامه همکاری ‌های ۲۵ ساله ایران و چین از طریق ایجاد پروژه‌های درون سازمانی شانگهای می تواند از جمله ابزارهای آن باشد.