چگونه بی خوابی فرزندمان را درمان کنیم؟

علائم کم خوابی در کودکان

نشانه های کم خوابی در کودک مشابه علائم بیش فعالی-نقص توجه  (ADHD)است. کودکی که کم خواب است برای آرامش و تمرکز تلاش زیادی می‌کند. همچنین ممکن است حافظه ضعیف، کاهش توانایی حل مسأله و کاهش عملکرد تحصیلی در او بروز پیدا کند. از سوی دیگر در صورت افزایش شدت کم خوابی، خطرات شدیدتری ممکن است اتفاق بیفتد؛ خطراتی مانند: اضطراب، افسردگی و آسیب‌های ناشی از تصادفات یا رفتارهای مخاطره آمیز.

جای مناسب برای خواب کودک

در 6 ماه اول، نوزاد باید در کنار والدین بخوابد. برای عادت دادن او به تنها خوابیدن می‌توان او را بعد از شیر خوردن در تختخواب خواباند. بهترین زمان برای جداکردن جای خواب کودک از والدین، 12 تا 18 ماهگی است؛ زیرا وابستگی کودک به والدین هنوز شدید نشده و ترس از تاریکی هم هنوز برای او مفهوم چندانی ندارد.

راهکارهایی برای تمرین دادن کودک برای خواب شب

بهتر است به کودک آموزش داده شود که شب با روز متفاوت است. برای این منظور در شب:

• چراغ‌های کمتری روشن کنید.
• زیاد صحبت نکنید و صدایتان را پایین نگه دارید.
• به محض تغذیه و تعویض پوشک کودک، او را زمین بگذارید.
• پوشک کودک را عوض نکنید؛ مگر اینکه به آن نیاز داشته باشد.
• با کودک بازی نکنید.

کودک به تدریج یاد می‌گیرد که شب برای خوابیدن است.

روتین قبل از خواب نوزاد و کودک

پس از 3 ماهگی، نوزاد می‌تواند آماده معرفی روتین خواب باشد. داشتن یک روتین خواب می‌تواند برای همه مفید باشد و از مشکلات خواب در سال‌های بعد جلوگیری کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دوش گرفتن
• تعویض لباس شب و استفاده از پوشک تازه
• خواباندن در تخت خواب
• خواندن داستان/لالایی قبل از خواب
• کم نور شدن اتاق برای ایجاد فضایی آرام
• بوسه و نوازش و گفتن شب بخیر
• مسواک زدن

راهکاری برای رفع مقاومت کودک در برابر رفتن به تختخواب

وقتی کودک به صورت مکرر از جای خواب خود بیرون می‌آید و نمی‌تواند ذهن و بدن خود را آرام کند، چند راهکار وجود دارد تا مقاومت او برطرف شود. مانند:

• انجام فعالیت‌های آرام ولی مکرر در هر شب. به طور مثال قدم زدن از آشپزخانه تا اتاق خواب.
• استفاده از مجوز خروج به این صورت که کودک یک تا سه کارت مجوز برای خروج از جای خواب خود دریافت می‌کند و به محض تمام شدن کارت‌ها دیگر حق خروج از تخت را ندارد و صبح روز بعد برای کارت‌های استفاده نشده جایزه می‌گیرد.
• انجام بازی‌های خلاقانه برای کودکانی که از تاریکی یا تنهایی می ترسند، مثل جستجوی اسباب بازی‌های کوچک در گوشه و کنار اتاق یا تختخواب.

روانشناسی و خواب کودک

هر زمان که در زمینه خواب کودک دچار مشکل شدید، مراجعه به یک متخصص مشاوره کودک و نوجوان الزامی است. هنگامی که نوزادان حداقل 6 ماه دارند، روانشناسان می‌توانند به والدین در یادگیری روش‌های مختلف کمک کنند که باعث می‌شود کودکان هنگام خواب و هنگام بیدار شدن در طول شب خود را آرام کنند و به تنهایی به خواب روند. غربالگری خواب ناکافی کودک با مصاحبه بالینی شروع می شود. در این مرحله این سوالات مطرح می‌گردد: 

• آیا کودک به تنهایی بیدار می‌شود یا هر روز صبح باید کسی او را بیدار کند؟
• آیا جدا شدن از تخت خواب و شروع روز توسط کودک بیش از 15 دقیقه طول می‌کشد؟
• آیا آخر هفته‌ها یا هنگام تعطیلات چند ساعت بیشتر در شب می‌خوابد؟
• آیا کودک در هنگام فعالیت‌های بی تحرک مانند نشستن در کلاس یا تماشای تلویزیون به خواب می‌رود؟

یکی از مقیاس‌های ارزیابی خواب کافی؛ مقیاس خواب‌آلودگی Epworth، دارای هشت سوال است که "نمره خواب‌آلودگی" را مشخص می‌کند.

در بسیاری از موارد، روانشناسان از کودکان یا والدین می‌خواهند که زمان به خواب رفتن، مدت خواب و زمان بیدار شدن کودک در صبح و چرت زدن او را ثبت کنند. این جدول می‌تواند الگوهای خواب کودک را نشان دهد و به تشخیص کمک کند.

رویکرد تدریجی با وجود سرعت کم، محبوب‌تر است؛ زیرا امکان تعامل بیشتر بین والدین و فرزندان را فراهم می‌کند. پس از اتمام روال قبل از خواب و قرار دادن کودک در گهواره، والدین اتاق را ترک می‌کنند و در فواصل معینی به کودک سر می‌زنند و هر بار یک عبارت استاندارد کوتاه مانند "دوستت دارم، وقت خواب است" را بیان می‌کنند. سپس هر شب، والدین زمان بین ورود به اتاق را افزایش می‌دهند، به عنوان مثال، از 5 به 10 دقیقه. برای کسب اطلاعات دقیق‌تر می‌توانید سایت روانشناسی سیمیاروم را مطالعه کنید.

روانشناسی و رفع مشکل بی خوابی نوجوانان

با بالاتر رفتن سن کودکان و ورود آن‌ها به مرحله نوجوانی، اختلال خواب آن‌ها نیز دگرگون می‌شود. روانشناسان حوزه کودک و نوجوان از روش‌هایی چون مصاحبه بالینی برای ارزیابی الگوهای خواب و بیداری، درمان پیش فاز و رفتار درمانی شناختی برای بی خوابی (CBTI) که همان کنترل محرک یا محدود کردن خواب است، استفاده می‌کنند.

عوارض عدم درمان کم خوابی

توجه داشته باشید که کم توجهی و کوتاهی در درمان بی خوابی کودکان و نوجوانان می‌تواند باعث خستگی، افت سلامت و ضعف سیستم ایمنی او شود یا در مراحل بالاتر اختلال کابوس‌های مکرر را ایجاد کند که البته این موضوع نیز با روش بازآفرینی خیالی درمان می‌شود؛ به عنوان مثال، بیمار نوجوانی که به طور مرتب، در خواب می‌بیند که تحت تعقیب است، می‌تواند تصور کند که فرد تعقیب کننده در واقع مادر اوست که خبری خوش برای او دارد. بدین ترتیب، کابوس‌های او به زودی کمتر می‌شوند. در واقع در این روش احساسات منفی مربوط به آن افکار و تصاویر را حذف شده و احساسات مثبت جایگزین آن می‌شوند.

بدین ترتیب کم خوابی و به طور کلی اختلالات خواب را از همان کودکی باید جدی گرفت و به درمان آن پرداخت. در این زمینه مشاوران متخصص سیمیاروم همیشه در دسترس هستند.