چرا العبادی از مواضع خود عقب‌نشینی کرد؟
مرد بی‌قدرت
با گذشت یک هفته از اظهارات حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق درمورد تبعیت عراق از تحریم‌های آمریکا علیه ایران که واکنش گسترده گروه‌ها و مقامات سیاسی عراق را به دنبال داشت، وی اعلام کرد که پایبندی این کشور به تحریم‌ها علیه ایران تنها مختص به عدم معامله با دلار است.
نخست‌وزیر عراق اخیرا در نشستی خبری در تاریخ 17 مرداد ماه در پاسخ به سوال یک خبرنگار درباره موضع عراق نسبت به اجرای تحریم‌های آمریکایی علیه ایران گفته بود: «پاسخ من چند بخش دارد؛ اولا به طور کلی ما با هرگونه تحریمی مخالف هستیم. عراق بیشترین هزینه را به خاطر تحریم‌های ظالمانه‌ای که به این کشور وارد شده بود پرداخت کرده است و این تحریم‌ها به مدت ۱۳ سال جامعه عراق را ویران کرد. ثانیا شما به دلیل یک هدف سیاسی نمی‌توانید یک ملت را تحت تحریم قرار داده و زندگی آنها را ویران کنید، این امر با عدالت همخوانی ندارد و ما به دنبال عدالت در جامعه هستیم. ثالثا به صورت صریح و روشن می‌گویم، ما با تحریم‌ها علیه ایران همراهی نمی‌کنیم اما متعهد خواهیم بود و دلیل آن هم بسیار ساده است، زیرا کشورهای بزرگتر از عراق به این تحریم‌ها پایبند هستند ما از این تحریم‌ها راضی نیستیم اما نمی‌توانیم به ایران خدمتی در این زمینه ارائه کنیم و به خودمان آسیب برسانیم.»
صحبت‌هایی که موج گسترده‌ای از واکنش‌ها را در داخل عراق به دنبال داشت و اغلب شخصیت‌ها و گروه‌های عراقی این موضع‌گیری را تقبیح کرده و بر اهمیت روابط تهران-بغداد تاکید کردند.
با این همه با گذشت یک هفته از این موضع‌گیری، نخست‌وزیر عراق در یک عقب‌نشینی آشکار نسبت به مواضع هفته گذشته خود گفت که پایبندی عراق در رابطه با مساله جمهوری اسلامی ایران «تنها مربوط به عدم معامله با دلار است» و «این کشور به تمام تحریم‌های آمریکا پایبند نخواهد بود.» سخنانی که بسیاری آن را «عقب‌نشینی» العبادی از مواضع ابتدایی‌اش تفسیر کردند. العبادی در توضیح صحبت‌های پیشینش گفت: «ما نگفتیم که به تحریم‌های اقتصادی علیه ایران پایبند هستیم، اما برخی آن را نادرست نقل کردند، ما گفتیم که به مساله دلار پایبند هستیم و خود ایران نیز به این مساله پایبند است.»
همچنین نخست‌وزیر عراق با تاکید بر این موضوع که «برخی‌ها به دنبال تخریب روابط میان عراق و جمهوری اسلامی ایران هستند» ادامه داد: «بسیاری از سخنانی که با تحریف نقل شدند، موجب خدشه‌دار شدن روابط شد. ما روابط خوبی با همسایگان داریم، اما از منافع ملت‌مان دست برنمی‌داریم و هیچ‌گاه جزئی از حمله ظالمانه علیه یکی از کشورهای همسایه نخواهیم بود. ما در مساله تحریم‌های ضدایرانی، ایران را همراهی می‌کنیم اما مصلحت ملت‌مان اولویت
است.»
به نظر می‌رسد آقای العبادی برای تقویت موضع ضعیف و بلاتکلیف فعلی خود از سمت قطب پول و ثروت یعنی آمریکا و عربستان و همچنین جلب حمایت ملی‌گراهای عراقی که در انتخابات اخیر، حملات لفظی بسیاری علیه ایران داشتند، اظهارات اخیر را مطرح و تصور کرده است که بدین ترتیب با برتری مجددا در جایگاه نخست وزیر قرار خواهد گرفت.
درواقع در چرایی این اظهارات می‌توان گفت همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد حیدر العبادی نتوانست در برابر هجمه‌های تبلیغاتی و سیاسی دولت دونالد ترامپ مبنی بر اعمال تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران موضعی مناسب و درخور شرایط امروز عراق اتخاذ کند، متاسفانه العبادی نیز همچون بسیاری از رهبران عربی در این موضوع ضعف‌های زیادی از خود نشان داد. هرچند مواضع او در مقایسه با رهبران کشورهای عربی همچون عربستان و مراکش تطابق کامل با مواضع دولت واشنگتن ندارد و وی در اظهارات خود بر اهمیت روابط عراق با ایران تاکید کرده است، ولیکن همین موضع‌گیری و این همسویی کمرنگ او با مواضع آمریکا سبب شده تا در عرصه‌های رسانه‌ای تبلیغات زیادی در خصوص روابط تهران و بغداد صورت بگیرد و بسیاری از دست‌اندرکاران عرصه تبلیغات و رسانه مواضع حیدر العبادی را مصداق نمک‌نشناسی و نادیده‌گرفتن حمایت‌های بی‌بدیل ایران از عراق در عرصه‌های مختلف تفسیر کنند.
این در حالی است که این تصور، یک اشتباه استراتژیک بوده و شاید به همین دلیل نیز وی از مواضع خود به نوعی عقب‌نشینی کرد. چرا که به نظر می‌رسد از دست دادن حمایت ایران می‌تواند موانعی برای العبادی در این مسیر ایجاد کند. به علاوه موضع‌گیری او باعث شده بود که حتی برخی جریان‌های داخلی عراق که پیش از این بعضا موضع‌گیری‌های ضدایرانی داشتند علیه العبادی برخیزند و نسبت به این اظهارات واکنش
نشان دهند.
همچنین باید در نظر گرفت که پس از اظهارات اولیه العبادی بسیاری از جریان‌های سیاسی شیعی و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی عراقی در مخالفت با نخست‌وزیر عراق تاکید کرده بودند که باید در شرایط حاضر دولت و ملت عراق در کنار جمهوری اسلامی ایران قرار بگیرند. اظهارات العبادی در ایران هم بازخورد بسیار منفی داشت و بسیاری از جریان‌ها، رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی این اظهارات را ناسپاسی نخست‌وزیر عراق در قبال کمک‌های بی‌شائبه ایران به اعاده صلح و ثبات و امنیت در عراق پس از ظهور داعش دانستند. به نظر می‌رسد این ابراز مخالفت‌ها فشار سیاسی زیادی روی العبادی وارد کرده و او تصمیم به اصلاح سخنانش گرفته است.
از سوی دیگر چند نکته حساس دیگر در موضع‌گیری ابتدایی آقای العبادی خود‌نمایی می‌کند: نخست آنکه باید توجه داشت حتی اگر موضع‌گیری ثانویه العبادی منتشر نشده بود باز هم جمهوری اسلامی ایران باید این نکته را در نظر داشته باشد که هر کشوری در نهایت به فکر منافع خود است و عراق نیز در این میان کاسه داغ تر از آش نیست که منافع ایران را بر منافع خود مقدم بدارد.
دیگر آنکه شاید برای شخصی چون العبادی که در پی کسب دوباره پست نخست‌وزیری است، پول و کسب منافع در اولویت قرار دارد. از این رو با یک نگاه فرصت‌طلبانه چنان مواضعی را مطرح کرده است. درواقع به‌رغم همه فداکاری‌ها و هزینه‌های ایران برای نجات دولت و ملت عراق، او توانست چنین موضع‌گیری علیه ایران داشته باشد. همچنین پیش‌تر نیز در ایام انتخابات در عراق شاهد برخی موضع‌گیری‌های منفی نسبت به ایران در میان برخی گروه‌ها بودیم. اما به هر حال العبادی با گذشت یک هفته به اشتباه خود پی برد و سخنان خود را تصحیح کرد و حتی آن را برداشت اشتباه خواند.
با این حال آنچه در این عرصه اهمیت دارد، وجود روابط بسیار راهبردی، اصولی و مستحکم و پیوندهای ناگسستنی میان دو کشور ایران و عراق است؛ استحکام و پایداری روابط دو کشور به گونه‌ای است که تندبادهای مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی و به‌ویژه پیدایش برخی شرایط مقطعی نخواهد توانست تغییرات قابل ملاحظه‌ای در آن ایجاد کند. امروزه روابط تهران-بغداد تنها در روابط همسایگی و اشتراکات تاریخی و مذهبی منحصر نمی‌شود بلکه این روابط با توجه به انواع همکاری‌های چند سال گذشته به یک روابط راهبردی در حفظ امنیت متقابل و مشترک تبدیل شده و همچنین به مواضع مشترک سیاسی در عرصه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای تعمیم پیدا کرده است.
مردم و دولت عراق به خوبی واقف هستند که حمایت‌ها و همکاری‌های ایران در عرصه برخورد با گروهک‌های تروریستی، مواجهه با انواع سیاست‌های مداخله‌گرایانه منطقه‌ای و بین‌المللی و حفظ تمامیت ارضی عراق در برابر حرکت‌های تجزیه‌طلبانه مورد حمایت غرب تاچه حد موثر بوده است. حمایت‌ها و همکاری‌هایی که بنا بر قاعده همسو با منافع ملی ایران و در راستای مقابله با خطر ورود گروهک‌های تروریستی به کشورمان نیز به شمار می‌آید. درواقع این نوع همکاری‌ها، یک همکاری متقابل پرسود و بی‌بدیلی را میان دو کشور ایران و عراق تحقق بخشیده است، چراکه در شرایط حاضر مقابله با بسیاری از خطرات منطقه‌ای به ویژه خطراتی نظیر ماجراجویی‌های گروهک‌های تروریستی تنها با سیاست‌های مشترک و راهبردهای نظامی هماهنگ قابل‌تحقق است. درحقیقت آنچه سبب می‌شود کشورها از امنیت برخوردار شوند، سیاست‌هایی است که در چارچوب دفاع جمعی تدوین شده و به اجرا
درمی‌آید.
در عین حال از زمان سرنگونی رژیم بعث در عراق، ایران همواره در کنار عراق بوده و در تمام برهه‌های حساس، ملت و دولت عراق را تنها نگذاشته است. به دلیل همین حمایت‌های سیاسی، نظامی و اقتصادی است که صحبت‌های اخیر العبادی واکنش منفی را هم در داخل عراق و هم در داخل ایران به دنبال داشت. با توجه به عقب‌نشینی العبادی از سخنانش باید گفت که به نظر نمی‌رسد در روابط دو کشور شاهد تنش خاصی باشیم و نخست‌وزیر عراق نیز احتمالا بعد از این با در نظرگرفتن پیشینه روابط دو کشور سعی می‌کند به گونه‌ای موضع‌گیری کند که مصداق نمک‌خوردن و نمکدان شکستن نباشد.
دیدگاه تان را بنویسید