آیا به مرگ برجام نزدیک شده ایم؟
ایرنا- حدود سه ماه تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا زمان باقی مانده‌است. برخی تحلیلگران و رسانه‌ها می‌گویند واشنگتن و متحدانش برای کسب اهداف خود و نابودی برجام به دست ایران ممکن است دست به اقدامات گوناگون بزنند.
وضعیت توافق هسته‌ای پنج سال پس از انعقاد برجام بسیار حساس شده‌است. در این شرایط، برخی ماهیت وجودی برجام را مورد تردیدهای جدی قرار می‌دهند و به دنبال گزینه‌های جایگزینند. خروج «دونالد ترامپ» از برجام تنها دو سال پس از اجرا، این توافق را به کلاف سردرگمی از تصمیم‌گیری‌ها و تعهدات تبدیل کرد.
یک سال پس از خروج واشنگتن از توافق، کشورمان در چند گام میزان پایبندی خود به برجام را کاهش داد اما در عین حال تاکید کرد بازگشت دیگر اعضا به توافق و برآورده شدن منافع تهران موجب رعایت دوباره محدودیت‌ها در بحث میزان ذخایر، سطح غنی‌سازی و تحقیق و توسعه سانتریفیوژها می‌شود.
از سال ۲۰۱۸ که کاخ سفید مهمترین ضربه را به اعتبار خود و توافق وارد ساخت، امضاکننگان اروپایی هم که بر حفظ برجام تاکید می‌کنند تقریبا هیچ اقدامی را در راستای تامین منافع تهران انجام ندادند. سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان برخلاف همه تعهدات برجامی و وعده‌های چند ساله حتی از راه‌اندازی کانال مالی مستقل در تعامل با ایران ناتوان بودند. آنها درحالی فشار آمریکا را مانع اقدام خود بیان کرده‌اند که پیشتر قول می‌دادند در هر صورت مسیری را برای تجارت با ایران از جمله خرید نفت و تامین نیازهای کالایی ایران تدارک می‌بینند.
دوره‌ای حیاتی برای برجام
در چند ماه اخیر اما وضعیت پیچیده‌تر شده است. نزدیک شدن به اجرای نخستین دستاورد مهم برجام یعنی لغو تحریم تسلیحاتی ایران موجب حساسیت و اقدامات تند و خصمانه‌ای از سوی دولت آمریکا شده‌است. براساس مفاد توافق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل قرار شد پنج سال پس از امضای برجام یعنی در اکتبر ۲۰۲۰ (مهر ماه) تحریم فوق برداشته شود اما کاخ سفید تلاش می‌کند به بهانه‌های مختلف از عملی‌شدن این بند جلوگیری کند. به اعتقاد تحلیلگران لغو این تحریم‌ها گام مهم سیاسی است که ضمن عقب راندن آمریکا و شکست سیاست‌های یکجانبه ترامپ، زمینه را برای اجرای دیگر بندهای مهمتر توافق هسته‌ای در سال‌های آینده آماده می‌سازد.
تارنمای شبکه خبری ژاپنی «ان. اچ. کی» (NHK) در تحلیلی عنوان داشت خروج ترامپ از توافقی که ۵ سال قبل امضای آن امیدهای فراوانی را ایجاد کرده بود، همه چیز را تغییر داد. اشتیاق‌های اولیه‌ای که بعد از امضای برجام برای سرمایه‌گذاری در ایران ایجاد شده بود، پس از چند ماه به ویژه با انتخاب دونالد ترامپ و بازگشت تحریم‌ها از میان رفت.
این رسانه ژاپنی تاکید دارد خروج ترامپ از برجام احساسات ضدآمریکایی را که پس از چند دهه می‌رفت در ایران کمرنگ شود، دوباره تشدید کرد. اگرچه ایران هنوز به طور کامل از توافق خارج نشده، چند ماه آینده تا انتخابات آمریکا بسیار حساس است.
«تاناکا کویچیرو» استاد دانشگاه کیو در ژاپن اعتقاد دارد «ترامپ در این مدت تلاش می‌کند تا مانع لغو تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران شود. واشنگتن به دنبال تحریک تهران است تا در نهایت شرایط را برای نابودی برجام به دست این کشور فراهم آورد». وی افزود: آمریکا، اسرائیل و سعودی‌ها با هم در یک کشتی نشسته‌اند و سعی دارند ایران را وادار به اقدامی علیه خود کنند. اما بهتر است همه تا سوم نوامبر منتظر نتیجه انتخابات آمریکا باشند زیرا رئیس جمهوری بعدی در قبال ایران فردی میانه‌رو و عملگرا خواهد بود. همان اتفاق و تغییر رویکردی که در انتخاب «حسن روحانی» در ایران رخ داد در آمریکا حادث می‌شود.
گزینه‌های پیش روی برجام
با این حال برخی تحلیل ها نگاهی بدبینانه‌تر به سیاست واشنگتن دارند. تحلیلگر اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» (Atlantic Council) در گزارشی در مورد رویکردهای جایگزین برجام بر این باور است که توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ تاحد زیادی ظرفیت‌های خود را از دست داده‌است؛ ایالات متحده تحریم علیه ایران را برقرار کرده و تهران هم برنامه هسته‌ای خود را دنبال می‌کند. طرف‌های دیگر هم تلاش می‌کنند تا ایران را به انجام تعهدات برجامی متقاعد سازند.
گزارش فوق تصریح دارد اگر توافقی تازه بر مبنای خواسته ترامپ اجرایی نشود ممکن است شرایط بحرانی‌تر از هر زمان شود و کاخ سفید راه‌های دیگری را برای توقف فعالیت‌های ایران پیگیری کند. تاکنون فشار حداکثری آمریکا باهدف وادار کردن ایران به امضای توافقی تازه نتیجه نداده است و به نظر می‌رسد آمریکا و اسرائیل در حال هماهنگی سیاست‌های خود علیه برنامه هسته‌ای ایران باشند.
این اتاق فکر آمریکایی شرایط ۲۰۲۰ ترامپ را با اوضاع سال ۲۰۱۲ «باراک اوباما» مشابه دانست و همه چیز را به قدرت تهران در دستیابی به اهداف هسته‌ای وابسته عنوان کرد. اگرچه فشار حداکثری آمریکا صدمات زیادی را به اقتصاد ایران وارد کرد اما باعث مذاکره دوباره نشد. حال ترامپ با دو گزینه روبرو است یا از برخی پیش شرط‌های خود برای مذاکره با تهران عقب‌نشینی کند یا بر شدت اقدامات ضدایرانی خود در حوزه‌های عملیاتی و نظامی بیافزاید.
به اعتقاد تحلیلگران گزینه دوم ممکن است اوضاع را به شدت وخیم سازد زیرا اگر تهران به این نتیجه برسد که هدف واشنگتن نابودی توانایی‌های ایران است اقدامات متقابلی را در کل منطقه آغاز خواهد کرد.
به هر حال در چند ماه پیش رو باتوجه به نزدیک بودن ضرب‌الاجل پایان تحریم تسلیحاتی ایران و انتخابات ریاست جمهوری، کاخ سفید بیکار نخواهد نشست. کارشناسان اعتقاد دارند لغو نشدن تحریم‌ها تسلیحاتی ایران به معنای مرگ برجام است زیرا دیگر هیچ دلیل و انگیزه‌ای را برای ادامه حضور ایران در توافق باقی نمی‌گذارد. از سوی دیگر نتیجه انتخابات نوامبر (آبان ماه) آمریکا و پیروزی دوباره ترامپ تیر خلاص را بر پیکر نیمه جان برجام وارد می‌کند.
دیدگاه تان را بنویسید