اختلاف نگاه بایدن و نتانیاهو درباره ایران

روزنامه واشنگتن پست در گزارش خود نوشت: ترور محسن فخری زاده دانشمند برجسته ایران در حوزه هسته‌ای در حالی به طور گسترده به اسرائیل نسبت داده می‌شود که هنوز مسئولیت آن را نپذیرفته است اما اگر این، کار اسرائیل باشد نظریه‌های مختلفی درباره انگیزه‌های پشت آن وجود دارد.

واشنگتن پست ادامه داد: اول اینکه، این ترور تلاشی از سوی اسرائیل برای در تنگنا قرار دادن جو باید رئیس جمهور منتخب آمریکا است تا بازگشت او به توافق هسته‌ای را همان گونه که وعده داده است، غیرممکن کند. نظریه دیگر این است که ترور فخری زاده جدیدترین اقدام اسرائیل در تلاش‌های همیشگی اسرائیل برای عقب راندن برنامه هسته‌ای ایران است. به طور قطع برنامه‌ریزی برای این ترور از مدت‌ها پیش‌ها انجام گرفته و زمانی که شرایط آن فراهم شده به مرحله اجرا درآمده است.

به نوشته این روزنامه آمریکایی، نظریه دیگری که مطرح است، این است که اسرائیل به محض دریافت چراغ سبز از سوی دولت دونالد ترامپ (رئیس جمهور آمریکا) در شرایطی که برای مرحله دیگری از تلاش‌ها برای مقابله با ایران در دوران ریاست جمهوری جو بایدن زمینه سازی می‌کند، این ترور را انجام داده است.

واشنگتن پست با تاکید بر اینکه تمامی این نظریه‌ها به نوعی درخصوص ترور محسن فخری زاده صدق می‌کند، نوشت: آنچه اکنون در اتحاد آمریکا و اسرائیل چالش برانگیز به نظر می‌آید، این است که آیا بنیامین نتانیاهو (نخست وزیر رژیم صهیونیستی) فرصتی برای بهره مندی از یک استراتژی مشترک با جو بایدن علیه ایران دارد، یا خیر. اسرائیل به تنهایی نمی‌تواند با ایران مقابله کند و لزومی ندارد که چنین کاری را انجام دهد.

این روزنامه همچنین نوشت: اما رئیس جمهور منتخب آمریکا بارها گفته است که قصد بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در صورت پایبندی ایران به تعهداتش را دارد، توافقی که دونالد ترامپ در سال 2018 به طور یک جانبه از آن خارج شد. نخست وزیر اسراییل ماه گذشته طی یک پیام مخالفت خود را با این رویکرد بایدن اعلام و تاکید کرد: هیچ بازگشتی نمی‌تواند به برجام وجود داشته باشد.

واشنگتن پست در ادامه با تاکید بر اینکه آمریکا و رژیم صهیونیستی پیش از این نیز درباره سیاست‌ها درقبال ایران با یکدیگر اختلاف نظر داشته اند، آورده است: به نظر می‌آید که اظهارات جدید این دو مقام یک بن بست در آغاز فعالیت ریاست جمهور جدید آمریکا باشد که ممکن است به روابط میان این دو متحد نزدیک آسیب وارد کند.

نیاز بایدن به تغییر موضع مقابل تهران

کارشناسان اندیشکده «مرکز امنیت آمریکایی نوین» اعتقاد دارند جمهوری اسلامی ایران اولویت مهم دولت «جو بایدن» در حیطه سیاست خارجی خواهد بود که بازگشت به برجام مهمترین مسیر است و ضرورت دارد برای تحقق آن واشنگتن رویکردهای گذشته دراین زمینه را رها کند.

موضوع نحوه تعامل دولت بعدی ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران یکی از مهمترین محورهای سیاست خارجی کاخ سفید از سال ۲۰۲۱ به بعد خواهد بود. اندیشکده «مرکز امنیت آمریکایی نوین»(Center for a New American Security) در گزارشی با عنوان «در مورد ایران، دولت بعدی آمریکا باید گذشته را رها کند» به بررسی رویکردهای کلی کاخ سفید نسبت به تهران پرداخته است. دراین گزارش همچنین کارشناسان این مرکز توصیه‌های کلی در زمینه سیاست‌های واشنگتن در موردایران به رئیس جمهوری بعدی آمریکا ارائه کردند.

«الیزا اورز» و  «ایلان گلدنبرگ» و «کالیگ توماس» نویسنده‌های این مطلب در گزارش خود خود آورده اند: «نه فشار و نه توافق هسته‌ای محدود به خودی خود نمی‌تواند موفق باشند. همین ۹ ماه پیش بود که با وجود بحران‌های بهداشت عمومی و اقتصادی که امروزه هم در دستورکار قرار دارند، ایالات متحده و ایران تا سرحد جنگ پیش رفتند. این واقعیت تأمل‌برانگیز ایران را به اولویت نخست دولت جدید ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ تبدیل می‌کند».

مرکز امنیت آمریکایی نوین در  بخش‌هایی از این گزارش آورده است:

برای رفع تنش‌ها، دولت بعدی ایالات متحده باید با ایران در یک دیپلماسی جدید وارد شود ، دیپلماسی موفق با تهران به راحتی محقق نخواهد شد. ایالات متحده باید سیاست داخلی خود را نیز هدایت کند. اسرائیل و برخی از کشورهای حوزه خلیج فارس با نگرانی و مخالفت صریح، با چنین تعاملی رفتار خواهند کرد. علاوه بر این، بی اعتمادی عمیق، واشنگتن و تهران را از هم جدا کرده است. با وجود این، تغییر قدرت سیاسی در ایالات متحده می‌تواند فرصتی ایجاد کند تا ایران احتمالات را با «جو بایدن» بیازماید.

ایالات متحده باید مذاکره را شروع کند. واشنگتن می‌تواند از طریق اولویت قرار دادن دیپلماسی، درگیری خود با ایران را رفع و سیاست هوشمندانه و روشنی را برای خاورمیانه تنظیم کند.

شرایط سال۲۰۲۱ که دولتی جدید در آمریکا قدرت را به دست خواهد گرفت کاملا متفاوت از آن شرایطی خواهد بود که در آن دولت باراک اوباما در مورد توافق هسته‌ای با ایران مذاکره کرد. اما دولت بعدی ایالات متحده می‌تواند درس‌های ارزشمندی از تجربه دولت اوباما در توافق هسته‌ای و همچنین از فروپاشی آن به خاطر خروج دولت ترامپ کسب کند. به رسمیت شناختن این واقعیت مستلزم یک توافق هسته‌ای نیست که مشروط به تسلیم شدن ایران در مورد همه منافع خود در خاورمیانه باشد، آنگونه که مجبور به برآورده کردن ۱۲ خواسته‌ای باشد که «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۸ به عنوان شرط تخفیف تحریم‌ها مطرح کرد.

ممکن است دولت بایدن تلاش کند که ایالات متحده و ایران را به برجام بازگرداند که این ساده‌ترین رویکرد مذاکره خواهد بود. این برنامه، به طور معناداری برنامه هسته‌ای ایران را نیز عقب می‌اندازد و می‌تواند به ایالات متحده برای ترمیم روابط خود با اروپا کمک کند. با این حال، بازگشت به توافق می‌تواند منجر به بیزاری همیشگی مخالفان برجام، یعنی اسرائیل، عربستان سعودی و جمهوری خواهان کنگره شود. چنین پیامدی به نوبه خود در آینده، دیپلماسی با ایران را پیچیده خواهد کرد.

 این گفت وگو پایه و اساسی را برای تعامل سازنده، حتی در برقراری ثبات طولانی مدت در خاورمیانه ایجاد می‌کند. از این طریق کشورهای منطقه می‌توانند بر سر عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر به توافق برسند. در عین حال، می‌توانند اقدامات مشترکی را برای حل بحران کرونا، سایر مسائل بهداشتی، بلایای طبیعی و تغییرات آب و هوایی انجام دهند. این گفتمان قادر است از طریق مکانیسم‌های چند جانبه، تنش زدایی دریایی در خلیج فارس را دنبال کند. می‌تواند کنترل تسلیحات را با محدود کردن سلاح‌های تهاجمی متداول، کاهش غنی سازی هسته‌ای جهت اهداف غیرنظامی و طراحی رژیم‌های مشترک بازرسی عملی کند.

موضع‌گیری مناسبتر سیاست‌های ایالات متحده در قبال ایران یک کار فوق العاده پیچیده است که به هماهنگی موثر بازیکنان متعددی نیاز دارد. انتقال قدرت سیاسی ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ می‌تواند فرصتی مهم برای انجام چنین کاری در اختیار رئیس جمهور قرار دهد اما باید گذشته را رها کرد.