اوباما با روحانی چه کرد؟

تفسیر رسمی رئیس‌جمهور از انتخابات 13 آبان آمریکا و بازگشت یک دموکرات به کاخ سفید، البته مساله تازه‌ای نیست؛ بیم و امیدهای 7 ساله حسن روحانی از رفت‌و‌آمدهای اتاق بیضی کاخ سفید، به واسطه پیوند زدن حل تمام مشکلات کشور به موضوعی (انتخابات آمریکا) که کنترل آن از دست دولت و دیگران خارج است، باعث رقم خوردن فاجعه مدیریتی و اقتصادی برای کشور شده و یک خسارت محض 8 ساله را پیش چشم ملت قرار داده است.  خوشبینی روحانی- ظریف به انتخاب جو بایدن، در یک دور تسلسل بی‌حاصل آنها را به شهریور 92 پرتاب کرده است؛ جایی که حسن روحانی از نامه‌نگاری با باراک اوباما و پیام تبریک رئیس‌جمهور وقت آمریکا خشنود بود و لحن نامه‌ها را سازنده ارزیابی و یک توافق برد- برد را در ذهن خود ترسیم می‌کرد. روحانی که اندکی بعد به تلفن اوباما جواب داد و رئیس‌جمهور دموکرات را مؤدب و باهوش یافت، دسترسی به توافق را ساده و قابل حصول می‌دانست. اما هوش رئیس‌جمهور آمریکا کار دست دولت یازدهم داد! و به انعقاد توافقی موسوم به برجام ختم شد که از یک طرف برنامه هسته‌ای ایران را به عقب پرتاب و شدیدترین نظامات بازرسی‌ها در تاریخ را به کشور تحمیل کرد و از طرف دیگر دست آمریکا را برای نقض عهد باز گذاشت تا جایی که رئیس‌جمهور بعدی ایالات‌متحده بتواند به آسانی چرخش یک قلم از آن خارج شود. تازه این همه اجزای توافق برد- برد مدنظر روحانی و ظریف محسوب نمی‌شد. ساز‌وکار عجیب اسنپ‌بک یا مکانیزم ماشه در توافق، چونان میخی محکم بر برجام کوبیده شد تا توان هر گونه تحرک حقوقی را از ایران سلب و کشورمان را وادار به انجام یکطرفه تعهدات در توافق هسته‌ای کند.  در عجایب این ساز‌و‌کار همین بس که دولت روحانی حتی نتوانست از دولت ترامپ به خاطر پاره کردن توافق و خروج از برجام شکایت کند! چرا که با فعال کردن سازوکار حل اختلافات، در انتهای این مسیر، تمام قطعنامه‌هایی که رئیس‌جمهور و تیم مذاکره‌کننده از لغو آنها می‌گفتند یکجا برمی‌گشت!  شاید بتوان گفت این چکیده‌ای از راه طی‌شده دولت روحانی است! با این وجود شیخ دیپلمات با نادیده گرفتن این 7 سال دوباره همه چیز را ساده‌سازی می‌کند. بر این مبنا رئیس‌جمهور با نسبت دادن همه مصائب تحریم‌ها- که رفع نشد و به جنگ اقتصادی ارتقا یافت- به ترامپیسم آمریکایی، می‌خواهد روی گذشته خط بکشد. روحانی چندی قبل وقتی از برجام پاشکسته سخن گفت، اظهار کرد: آن کم‌سواد تاجرمسلک (ترامپ) کاغذ را خط‌خطی کرد و از برجام خارج شد!  رئیس‌جمهور اما حالا امیدوار است جو بایدن به او یک کاغذ خوب و بی‌خط ارائه دهد در شرایطی که جو بایدن بازگشت دولتش به برجام را مشروط به خرواری از شروط کرده است که تحقق همان برجام گسترده‌تری است که آن کم‌سواد تاجرمسلک به زعم روحانی دنبالش بود! بر این اساس رئیس‌جمهور چهارشنبه 5 آذر در جلسه هیات دولت با صدور دستورالعمل بازگشت دولت بایدن به برنامه جامع اقدام مشترک اظهار کرد: «ایران و آمریکا هر ۲ می‌توانند تصمیم بگیرند و اعلام کنند به شرایط 20 ژانویه 2017 برمی‌گردند؛ هم ایران برمی‌گردد به شرایط 20 ژانویه 2017 و هم آمریکا و این می‌تواند گشایش بزرگی برای بسیاری از مسائل و مشکلات باشد و مسیر و شرایط را کاملا تغییر دهد و مراحل بعدی را می‌شود در بخش‌های مختلف ادامه داد. گره اصلی با یک اراده و یک تصمیم، گشوده و باز می‌شود». دولت تدبیر و امید با وعده رفع تحریم‌ها سکان پاستور را به دست گرفت و پس از شعارهای دهان‌پرکنی که سیاست خارجی دولت را متشکل از ژنرال‌های این حوزه که زبان دنیا را می‌فهمند تصویر می‌کرد، این امید را ایجاد کرد که علاوه بر لغو تحریم‌های ظالمانه آمریکا، حقوق هسته‌ای ایران هم تثبیت و به رسمیت شناخته می‌شود. با این وجود افزایش تصاعدی تحریم‌ها، فصل مشترک دولت اوباما و ترامپ در طول مدیریت این ژنرال‌ها بوده است. در این راستا دولت روحانی آذر 92 به توافق موقت ژنو دست یافت؛ در این توافق در ازای ده‌ها امتیاز هسته‌ای که از کشور سلب شد، دولت اوباما اعلام کرد اعمال تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای را به طور موقت متوقف می‌کند اما بعد از توافق ژنو، اوباما تصریح کرد: ما همچنان بشدت به اعمال فشار‌های گسترده از طریق تحریم‌ها ادامه می‌دهیم و همچنان به هدف قرار دادن حمایت ایران از تروریسم و نقض حقوق بشر در ایران خواهیم پرداخت.  تنها چند ماه بعد از توافق ژنو، دسامبر 2013 (‌آذر 92) آمریکا لیست تحریم‌های خود علیه ایران را بر اساس دستورهای اجرایی مختلف افزایش داد. در بیانیه منتشرشده از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا در آن زمان آمده است: همان‌طور که کشورهای 1+5 در حال تلاش برای رسیدن به توافق جامع هستند، ما بشدت متعهد به اجرای رژیم تحریم‌های خود و افشای اقدامات فریبکارانه و شرکت‌های پیشانی دولت ایران برای دور‌‌ زدن تحریم‌ها هستیم.  16 ژانویه 2015 (26 دی‌ماه 94) توافقنامه جامع هسته‌ای میان ایران و 1+5 اجرایی شد، در این توافق نسبت به ژنو، تعهدات ایران بیشتر و دایره لغو تحریم‌های آمریکا آب‌رفته‌تر و به لغو فقط برخی تحریم‌های هسته‌ای محدود شد. علاوه بر این دولت اوباما با استفاده از متن پرایراد و قابل تفسیر برجام، آن را نقض کرد تا همان نتایج اندک برای ایران را هم با اما و اگر همراه کند. پس از برجام 180 فرد و نهاد همچنان در لیست تحریم آمریکا باقی می‌مانند. آدام ژوبین، معاون ضد‌تروریسم و اطلاعات مالی آمریکا و مسؤول اجرای تحریم‌های ایران در دسامبر 2015 بیان می‌کند: «ما باید مقابل حمایت ایران از تروریسم، نقض حقوق بشر و جدایی بازیگران بد از نظام مالی بین‌الملل بایستیم و برجام به هیچ‌وجه توانایی ما را برای انجام این کار محدود نمی‌کند. برای تحمیل تحریم‌های غیرهسته‌ای بعد از برجام بر ایران تلاش می‌کنیم».  از طرفی ساختار تحریم‌های نسل دومی ایران همچنان بعد از برجام باقی می‌ماند. باقی ماندن این ساختار تحریم زمینه را برای ایجاد تحریم‌های هوشمند آمریکا فراهم می‌کند. در‌واقع بعد از برجام کشور وارد دور جدیدی از تحریم‌ها در دوره دموکرات‌ها می‌شود و همچنان از همان روز ابتدای اجرای برجام تا پایان دوره ریاست‌جمهوری اوباما، آمریکا تلاش می‌کرد لیست تحریم را هم افزایش بدهد و گام‌به‌گام موارد تحریمی را زیاد کند.  *** بازخوانی اظهار پشیمانی اعضای دولت  روحانی از اعتماد به دولت اوباما سراب امید گروه سیاسی: حسن روحانی با روی کار آمدن دموکرات‌ها امیدوار است دوباره اسب دیپلماسی خود را برنده جا‌ زده و همه چیز را تحت کنترل نشان دهد. او طی هفته‌های اخیر خواهان واگذاری امر دیپلماسی به خود شده است اما تاریخ نشان می‌دهد تیم روحانی-ظریف سابقه عبرت‌آموزی در تعامل با غربی‌ها و اعتماد به قول آمریکایی‌ها و سپس ابراز پشیمانی آنها دارد که بازخوانی آن ضروری به نظر می‌رسد. محمدجواد ظریف در گفت‌وگوی اخیر خود با مجله آگاهی نو اعتراف کرد دولت اوباما به تعهدات برجامی‌اش عمل نکرد. محمدجواد ظریف در این باره می‌گوید: «من به بعضی‌ها می‌گویم اتفاقا ظریف نشان داد می‌تواند عمل کند اما اوباما نتوانست عمل کند. روحانی نشان داد می‌تواند عمل کند اما اوباما که خودش فرمانده کل قواست نتوانست. مصوبات برخلاف برجام در دوره آقای اوباما آمد و بعد از دوره ایشان در دوره آقای ترامپ هم آمد». محمدجواد ظریف سال 95 درباره موضع ایران درباره اجرایی شدن تمدید تحریم‌های آیسا گفت: همان‌طور که رئیس‌جمهور عنوان کرده است، ما از گذشته اعلام کردیم که تمدید این تحریم‌ها مغایر برجام است. علاوه بر این حمید بعیدی‌نژاد، رئیس سابق تیم ‌کارشناسی هسته‌ای و سفیر فعلی ایران در انگلستان، در آن مقطع- سال 95- در کنفرانس تجاری ایران در لندن مشکلات بانکی ایران را «دردسرساز» توصیف کرد و بعد‌تر نیز در اظهارنظری مهم گفت: حساب بانکی سفارت ایران در لندن هنوز بسته است.  نشریه آمریکایی نیویورکر هم مهرماه 96 روایتی قابل تامل از نشست مشترک وزرای خارجه ایران و 1+5 در حاشیه اجلاس سازمان ملل متحد که آن سال در نیویورک برگزار شد، منتشر کرد؛ نشستی که محمدجواد ظریف برای نخستین‌بار از زمان انتخاب دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری ایالات‌متحده با رکس تیلرسون وزیر وقت خارجه و نیکی هیلی دور یک میز نشستند. به گزارش نیویورکر، در جایی از جلسه محمدجواد ظریف خطاب به همتایان خود با گلایه از اینکه ایالات‌متحده آنطور که در توافق هسته‌ای مقرر شده تحریم‌ها را رفع نکرده، می‌گوید: «ما هنوز نمی‌توانیم در انگلستان یک حساب بانکی باز کنیم». ولی‌الله سیف، رئیس وقت بانک مرکزی هم اواخر فروردین‌ماه سال 95 در نقل قول مشهور خود به تلویزیون بلومبرگ گفت «تقریبا هیچ چیز» از برجام عاید ایران نشده است. این اعترافات البته چندان بیگانه به نظر نمی‌رسد. حسن روحانی شهریور 92 در مصاحبه با شبکه ان‌بی‌سی آمریکا گفته بود: من تجربه کافی در مذاکرات خارجی و از جمله مذاکرات هسته‌ای دارم و با این تجربه دارم می‌گویم یک چیز بیشتر از طرف مقابل یعنی 1+5 نمی‌خواهیم و آن اراده سیاسی است و اگر اراده سیاسی باشد، حل این مساله بسیار آسان است. از نظر ما حل این مساله ساده است و اگر اراده سیاسی طرف مقابل باشد، همه مواردی که می‌شود روی میز قرار بگیرد قابل حل‌و‌فصل است. خبرنگار شبکه پی‌بی‌اس در تاریخ 29 شهریور 93 از ظریف می‌پرسد: «برخی تحریم‌هایی که ایران خواهان برچیده شدن آنهاست در حوزه اختیارات کنگره آمریکا قرار دارد و از جانب این نهاد نیز مخالفت‌های زیادی برای لغو آنها شنیده می‌شود. آیا ایران صرفا به دنبال «تعلیق» این تحریم‌ها، توسط رئیس‌جمهور خواهد بود یا خیر و اگر اوباما درصدد «دور زدن» کنگره برآید و به ‌رغم میل باطنی و گرایش کنگره گام بردارد، آیا اقدام او برای ایران به اندازه کافی اطمینان‌ساز خواهد بود یا خیر؟» ظریف در پاسخی که به وضوح نشان‌دهنده اعتماد کامل هیأت ایرانی به بارزترین دشمن ملت ایران است، اظهار می‌دارد: «ما محدودیت‌هایی را که پرزیدنت اوباما برای وادار کردن کنگره به لغو تحریم‌ها با آن مواجه است، درک می‌کنیم و همان‌طور که ما نمی‌پذیریم آنها از ما امری غیرممکن را بخواهند، ما هم از آنها نمی‌خواهیم اقدامی غیرممکن انجام دهند. ما در امور داخلی آمریکا دخالت نمی‌کنیم، اگر اوباما به ما قول می‌دهد که کاری بکند، ما آن را می‌پذیریم و به قولش احترام می‌گذاریم». وزیر امور خارجه اواخر آذرماه ۹۵ در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس که به صورت خصوصی برگزار شده بود و بعدا نمایندگان متن آن را منتشر کردند، گفته بود: «من ‌اشتباه کردم. بر اساس یک توافقی که [با آقای کری] کردیم، ما استراتژی خودمان را کنار گذاشتیم و بر مبنای آن توافق آمدیم آن را اعلام کردیم که تبدیل شد به موضع جمهوری اسلامی. من این را می‌پذیرم که ‌اشتباه کردم... ما نباید بر اساس حرف این بابا (کری) عمل می‌کردیم... ولی این‌کار را کردیم».  ۲۹ مرداد ۹۷ هم محمدجواد ظریف در مصاحبه اختصاصی با شبکه سی‌ان‌ان بار دیگر اظهار داشت: ‌«احساس می‌کردیم آمریکا حداقل این مسأله را یاد گرفته است که تحریم‌ها تنها موجب فشار اقتصادی بر ایران می‌شود و دستاورد و نتیجه سیاسی مورد انتظار واشنگتن را به‌ همراه ندارد. من تصور می‌کردم آمریکایی‌ها این درس را گرفته‌اند ولی متاسفانه ‌اشتباه می‌کردم». ظریف 27 تیرماه 98 هم در مصاحبه با خبرنگار رادیو ملی آمریکا (NPR) اعلام کرد تعامل با غرب در بین مردم ایران، اعتبارش را از دست داده است. ظریف در این مصاحبه گفت: «تعامل با غرب اعتبارش را در ایران از دست داده است. مردم دیگر به تعامل با جامعه جهانی توجهی ندارند. بنابراین تعامل اعتبارش را از دست داده و به تبع آن، من نیز در حال از دست دادن اعتبارم هستم». عباس عراقچی، عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای هم در نطق خود در سومین سمینار همکاری‌های هسته‌ای ایران و اتحادیه اروپایی اینگونه دستاورد برجام را توصیف کرد: «اعمال مجدد تحریم‌های آمریکا، بهره‌مندی ایران از مزایای برجام را به صفر نزدیک کرده است». حسن روحانی 13 آذر 98 در «همایش بیمه و توسعه» اظهاراتی به زبان ‌آورد که بیانگر فریب خوردن تیم مذاکره‌کننده ایرانی در مذاکرات هسته‌ای است. روحانی در اظهارات خود با اشاره به تلاش سران برخی کشورها برای فراهم آوردن مقدمات مذاکره میان او و رئیس‌جمهور آمریکا گفته بود: این حربه را از دست آمریکایی‌ها گرفتیم و اعلام کردیم اگر آمریکا همه تحریم‌‌ها علیه ایران را بردارد، ساعتی بعد می‌توانیم ملاقات داشته باشیم، چرا که همه سران 1+5 در نیویورک حضور داشتند، منتها آمریکایی‌ها می‌خواستند ابتدا ملاقات انجام شود و پس از آن درباره لغو تحریم‌ها گفت‌وگو کنند. ما دیگر حاضر نیستیم سرمان کلاه برود!