بر خلاف تصور عام، نکات مراقبتی بعد از وقوع سکته مغزی، سخت و پیچیده نیستند و تنها نیازمند دقت و توجه به مسایل پایه می باشند.رعایت و اجرای بسیاری از این نکات حتی کیفیت زندگی و سطح سلامتی افراد را بالا برده و طول عمر آنها و مقاومتشان در برابر بیماری ها را نیز افزایش می دهد. سر فصل های مراقبت بعد از سکته مغزی به شرح زیر هستند:

●نظارت بر زمان بندی دارو و عوارض جانبی:

طیف وسیعی از داروها پس از سکته مغزی تجویز می شوند که مهمترین آنها شامل داروهای ضد لخته خون، آسپیرین، داروهای ضد پلاکت، داروهای فعال کننده پلاسمینوژن، استاتین ها، و داروهای کنترل فشار خون هستند. برخی از این داروها در زمان بستری فرد در بیمارستان تجویز شده، برخی دیگر لازم است تا دوره کوتاهی پس از ترخیص از بیمارستان مصرف شوند، و گروه دیگر داروهایی هستند که ممکن است فرد تا پایان عمر نیازمند مصرف آنها باشد. هر دارو دوز مصرف خاصی دارد که باید طی روز به بدن برسد. همچنین، برخی داروها به دلیل مکانیزم خاص جذبشان در بدن، ممکن است نیازمند چند بار مصرف طی روز باشند. با توجه به عوارض بعد از سکته مغزی، لازم است خانواده، همسر، مراقبان، و یا پرستار فرد بیمار بطور دقیق دوز و زمان بندی مصرف داروهای وی را ثبت نموده و طبق برنامه زمانی این داروها را به بیمار ارائه دهند. کاهش یا افزایش فاصله بین دو وعده مصرف این داروها ممکن است عواقب ناخوشایند و حتی مرگبار برای بیمار سکته مغزی به همراه داشته باشد.

●فیزیوتراپی:

به طور معمول در سکته مغزی 10-15% افراد بطور کامل بدون هیچ عارضه ای و 25% از افراد نیز با عوارض خفیف از سکته مغزی بهبود می یابند. اما باقی افراد دچار عوارضی می شوند که طیف وسیعی از عوارض شامل از کار افتادن احساس لامسه تا از کار افتادن حتی نیمی از بدن را شامل می شود. این عوارض به میزان زیادی با استفاده از روش های گسترده و متنوع فیزیوتراپی قابل درمان هستند.

منظور از فیزیوتراپی آن دسته از تکنیک های توانبخشی است که متمرکز بر تقویت عضلات بدن و بازگرداندن آنها به توان و کارکرد قبلی خود است. فیزیوتراپیست با استفاده از روش های مختلفی همچون انواع ماساژ، جریان الکتریکی، دستگاه، تخت های مخصوص، و لامپ های حرارتی به تحریک و فعال سازی مجدد اندام های بدن که به واسطه سکته مغزی از کار افتاده اند می پردازند. فیزیوتراپیست شما در همکاری کامل با جراح مغز و اعصاب، طبق تشخیص و تجویز وی برنامه کاملی برای بهبود حرکتی، تعادل، و بازگشت به فعالیت تدارک دیده و اجرا می کند.

●رژیم غذایی و استفاده از مکمل های غذایی که سکته مغزی را تشویق نمی کند:

رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در مراقبت از بیمار سکته مغزی در منزل ایفا می کند. در گام نخست، رژیم غذایی به بهبود اثر داروها در بدن و نیز کاهش عوارض مصرف داروهای درمان سکته مغزی کمک شایانی می کند. بسیاری از داروها را نباید با معده خالی مصرف نمود و به همین دلیل تنظیم وعده های غذایی با زمان بندی مصرف دارو اهمیت دارد. در عین حال برخی از مواد غذایی منجر به تقویت یا تضعیف تاثیر دارو و یا عوارض جانبی آن می شوند که باید تحت نظر جراح مغز و اعصاب و متخصص تغذیه این موارد معین گردند.

عامل سوم در رژیم غذایی، تاثیرات منفی برای تشدید وضعیت خطرناک و یا زمینه سازی برای سکته مغزی بعدی است. برخی مواد غذایی همچون نمک، برخی اسید آمینه ها، روغن های چرب اشباع شده و غلات فرآوری شده منجر به افزایش احتمال رسوب، لخته، گرفتگی رگ ها و یا خونریزی مغزی می شوند. لازم است این موارد تا جای ممکن از جیره غذایی بیمار دچار سکته مغزی حذف شده و رژیم غذایی جایگزین برای ایشان در نظر گرفته شود.

در نهایت، مدیریت رژیم غذایی برای کاهش وزن بسیار ضروری است. وزن بالا خود عامل افزایش فشار خون بالا و چربی خون بالا در افراد است. این وضعیت ها در بیمارانی که دچار سکته مغزی شده اند بسیار خطر آفرین و عامل زمینه ساز برای تشدید وضعیت و حتی بروز سکته مغزی بعدی است.

بهترین سیستم غذایی برای کاهش این مشکلات، رژیم غذایی مدیترانه ای است که سرشار از چربی های غیر اشباع ضروری برای بدن، پروتئین های گیاهی، مغز خام انواع آجیل، میوه و سبزی و تا جای ممکن عاری از چربی اشباع و پروتئین حیوانی می باشد.

●درک تاثیر عاطفی سکته مغزی

سکته مغزی در عین حال که منجر به از کار افتادگی در بخش های مختلف احساسات بدنی و فعالیت های ذهنی و حرکتی می شود، هم منجر به بروز اختلالات خلقی (افسردگی) و اضطرابی در بیماران شده و هم بواسطه مشاهده این آسیب ها فرد به شکلی انعکاسی دچار ترکیبی از حالات عاطفی و هیجانی منفی خواهد شد. بخشی از این احساسات ناشی از خشم بیمار نسبت به خود است که به چه دلیل مراقب نبوده که این وضع پیش آید. برخی نیز به دلیل ضعف بدن خود و ناتوانی بدن در بیمار نشدن، به خود و بدنشان خشم می گیرند.

برخی دیگر نیز به دلیل ناکامی ناشی از عوارض و محدودیت های ناشی از سکته مغزی دچار پرخاشگری نسبت به خود و دیگران می شوند که به تدریج منجر به بروز عواطف منفی و افسردگی خواهد شد. این تاثیرات عاطفی از این منظر خطرناکند که فرد بیمار امید خود به بهبودی را از دست داده و دیگر تلاشی در راستای توانبخشی و بهبود خود انجام نخواهد داد.

از سوی دیگر، اطرافیان فرد بیمار به شکلی خودآگاه یا ناخودآگاه با مقایسه وضعی ناتوانی و از کار افتادگی فعلی بیمار با وضعیت توانمندی حرکتی و زندگی فرد پیش از سکته مغزی، دچار بهت، اضطراب و افسردگی شده و برخی نیز حتی اضطراب انتظاری معلولیت و مرگ زودرس بیمار دچار سکته مغزی را در ذهن خود دارند.

تمامی این عوامل در کنار دانش محدود پزشکی اکثر بیماران و اطرافیان آنها، منجر به بروز ترسها و نگرانی های عمیق پس از بروز سکته مغزی خواهد شد. درک طبیعی بودن این واکنش ها، مراجعه به متخصصان مشاوره روانشناسی و بهره گیری از کمک های تخصصی برای یادگیری مهارت های مقابله روانشناختی، در غلبه بر این تاثیرات عاطفی، افزایش امیدواری و پیگیری استوار فرآیند توانبخشی، امری ضروری است.

●مراقبت در جا به جایی بیمار | خانه را برای جلوگیری از افتادن آداپته کنید:

بیماران دچار سکته مغزی بسته به اینکه سکته و عوارض آن کدام بخش های مغز را درگیر کرده باشد به طور موقت و یا گاه مادام العمر دچار محدودیت هایی در حوزه حواس پنجگانه، توانایی های ذهنی و روانشناختی، و نیز توانمندی های حرکتی می شوند. برای تمامی بیماران دچار سکته مغزی، تیم تشخیصی و درمانی دکتر محمد صمدیان ارزیابی کاملی از توانمندی های عصبی، شناختی، و حرکتی انجام داده و در مورد تمامی محدودیت های به وجود آمده دستور العمل های لازم را برای بیمار و خانواده وی به طور مفصل توضیح می دهند.

این محدودیت های عصبی، روانشناختی و حرکتی نیازمند ایجاد اصلاحاتی در وضعیت مبلمان و چیدمان اثاثیه منزل هستند. افزون بر این، گاه لازم است در کنار عصا و واکر، از تجهیزات ضرب گیر، دستگیره های افقی سرتاسری در منزل و سرویس های بهداشتی، توالت فرنگی وسایل کمک حرکتی، پوشاندن تمامی سطوح با پوشش های نرم و سایر موارد ایمنی استفاده نمایید. کارشناسان مجرب کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران تحت نظر دکتر محمد صمدیان متخصص جراحی مغز و اعصاب ، با توجه به سابقه طولانی در توانبخشی و مراقبت های بعد از سکته مغزی، تمامی این موارد را برای شما به طور کامل توضیح داده و دستورالعمل های چند رسانه ای لازم را در اختیارتان قرار می دهند.

●ورزش:

منظور از ورزش فعالیت ورزشی بالاتر از حد متوسط و متناسب با وضعیت بدنی است. هدف از ورزش حفظ قوام و تناسب عضلات، حفظ قدرت بدنی، حفظ سلامت، تنظیم وزن، کاهش عوارض بیماری ها و پیشگیری از انواع بیماری های زمینه ای است. لازم است حتماً به این نکته دقت شود که الگوهای تمرینات ورزشی برای سنین مختلف و بسته به بیماری هایی که فرد به آنها مبتلا است، متفاوت می باشد. بهترین تمرینات ورزشی برای بیماران سکته مغزی را فیزیوتراپیست و کار درمانگر شما پس از مشورت با جراح مغز و اعصاب به شما آموزش خواهند داد. در طراحی و اجرای این تمرینات، نوع سکته مغزی، میزان و نوع آسیب های وارده به مغز و اندام ها، و میزان فشار مورد نیاز برای بهبود سریع شما لحاظ شده اند.

در عین حال ورزش و تمرینات روزانه کمک شایانی به کاهش اضطراب و افسردگی ناشی از سکته مغزی کمک شایانی می کند. به طوری که در پژوهش های مقایسه ای مشخص شده آن دسته از بیماران سکته مغزی که برنامه ورزشی مداوم و مسمتر داشته اند، علاوه بر کاهش سریع عوارض و نیز پایین آمدن احتمال بروز سکته مغزی مجدد، شادکامی و رضایت از زندگی بالاتر و افسردگی و اضطراب کمتری را تجربه نموده اند.

●تشویق به تکرار و انسجام برای حفظ پیشرفت:

مسیر توانبخشی و بهبود از سکته مغزی مسیر هموار و سریعی نیست. در عین حال که بهبودی هر یک از عوارض سکته مغزی مسیری مارپیچی همراه با پسرفت دارد، هر یک از عوارض نیز به با سرعتی متفاوت از بقیه و حتی به میزانی متفاوت از باقی عوارض سکته بهبود می یابند. لازم به توجه است در صورتی که وسعت سکته مغزی زیاد بوده و فاصله زمانی بین سکته مغزی و شروع درمان نیز بالا باشد، زمان لازم برای توانبخشی، مراقبت و بهبود از سکته بسیار بیشتر خواهد بود.

خبر خوب این است که با وجود موارد پیش گفته، تقریباً در بیش از 70% موارد می توان عوارض ناشی از سکته مغزی را با صبر، استمرار و پیگیری مداوم تمرینات توانبخشی بر طرف نمود. بهبود بافت های مغزی آسیب دیده و جایگزینی فعالیت بخش های از دست رفته توسط سایر بخش های مغز، فرآیندی زمان بر و نیازمند تمرین مداوم و بی وقفه پس از بروز سکته مغزی است. در عین حال مداخلات توانبخشی شامل فیزیوتراپی، کار درمانی، گفتار درمانی، موسیقی درمانی، ماساژ، طب سوزنی، مشاوره روانشناسی، توانبخشی عصبی-شناختی، و ... فرآیندهایی نیازمند زمان هستند.

ما به عنوان اطرافیان فردی که سکته مغزی را تجربه نموده لازم است صبر و تحمل کافی از خود نشان داده و با توضیح دادن مداوم این فرآیند به فرد بیمار، با تشویق و همراهی مثبت با او، وی را در این راه حمایت و پشتیبانی نماییم. هرچه فرد استمرار و تمرین روزانه بیشتری داشته باشد، مدت زمان بهبودی وی به طور قابل ملاحظه ای کمتر شده و در عین حال میزان بیشتری از توانایی قبل را سکته خود را باز خواهد یافت.

بیشتر بخوانید: تمرینات ورزشی در جراحی های مغز و اعصاب

شناخت و مدیریت خطرات سکته مغزی

سکته مغزی وضعیتی بسیار خطرناک و مرگبار است که در صورت عدم دقت ممکن است به راحتی جان ما و یا عزیزانمان را بگیرد. اما خوشبختانه، می توانیم با رعایت نکاتی ساده و اصلاح سبک زندگی به راحتی از شر این بیماری دامنگیر مزمن با عوارضی ناخوشایند و مادام العمر، در امان باشیم. رعایت این مسایل در کنار مراجعه و چکاپ های پزشکی مرتب طی سال، ما را از ابتلا به انواع سکته های مغزی ایمن خواهد داشت.

فشار خون بالا:

یکی از ساده ترین و در عین حال مهم ترین اقداماتی که می توانید برای کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی انجام دهید، کنترل و مدیریت فشار خون است. فشار خون بالا عاملی بسیار مهم در ایجاد لخته خونی، خونریزی داخلی، و همچنین انواع سکته های مغزی است. طیف وسیعی از اقدامات شامل اصلاح رژیم غذایی (کاهش مصرف نمک و چربی)، مصرف داروهای کنترل فشار خون، ورزش روزانه، تکنیک های آرمیدگی عضلانی، بیوفیدبک، و بهداشت خواب کمک شایانی به کاهش فشار خون و در نتیجه پیشگیری از سکته مغزی خواهند کرد.

سیگار کشیدن:

استعمال انواع ترکیبات دخانی شامل سیگار، سیگار برگ، قلیان، پیپ، چپق، آدامس نیکوتین، و حتی سیگارهای الکترونیک همگی منجر به افزایش بروز خطر سکته مغزی خواهند شد. حتی دود دست دوم (حضور در محلی که افرادی دیگر مشغول استعمالند و استشمام دود آنها) می تواند منجر به سکته مغزی شود. ترک مصرف دخانیات به شکل قابل ملاحظه ای منجر به کاهش انواع سکته مغزی می شود.

دیابت:

انواع دیابت به عنوان عوامل خطرساز برای سکته های مغزی به شمار می آیند. دیابت از طریق تغییر میزان قند خون، تغییر میزان ترمیم پذیری رگ های خونی و سلول های مغزی، و تغییر توان انعقادی عوامل خونی می تواند منجر به بروز انواع سکته های مغزی شود. لازم است در بررسی ها و آزمایشات ادواری خود سطح قند خون را بررسی نموده و در صورت بالا بودن آن، حتماً با مراجعه به متخصصان مربوطه به کنترل دیابت خود بپردازید

فیبریلاسیون دهلیزی:

منظور از فیبریلاسیون دهلیزی، نامنظم بودن ضربان قلب (آریتمی) در نتیجه نامنظم بودن فعالیت الکتریکی قلب است. این وضعیت به طور معمول علایم و عوارض خاصی نداشته و شاید بیماران تا مدتها متوجه آن نشوند. نتیجه مهم فیبریلاسیون دهلیزی، کاهش و بهم خوردن زمان بندی رسیدن خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی به مغز است. این وضعیت معمولاً در سالمندان ایجاد شده و یکی از عوامل خطرساز سکته مغزی محسوب می شود.

آترواسکلروز

گرفتگی رگ ها، تصلب شرایین، و یا آترواسکلروز وضعیتی است که دیواره داخلی سرخ رگ های بدن در نقاط مختلف دچار رسوب، سختی، و ضخامت می شوند. در این وضعیت رگ ها حالت ارتجاعی خود را از دست داده و در برابر افزایش فشار خون توان مقاومت ندارند و ممکن است با بالا رفتن فشار خون دچار پارگی و خونریزی مغزی شوند. همچنین، رسوب های داخل رگ ها با برخورد با پلاکت ها منجر به ایجاد لخته خونی و سکته مغزی ایسکمیک خواهند شد.

کلسترول خون بالا:

کلسترول به عنوان چربی بد شناخته می شود و سطوح بالای آن با انواع مشکلات قلبی-عروقی از جمله گرفتگی رگها، لخته (ترومبوز)، و پارگی رگ ها در بخش های مختلف بدن بویژه در مغز همراه است. اصلاح رژیم غذایی، مصرف داروهای کنترل چربی خون و کاهش مصرف چربی های اشباع حیوانی عواملی بسیار مهم در کنترل سطح کلسترول خون هستند.

رژیم غذایی ضعیف:

یک رژیم غذایی درست و قوی شامل انواع مواد غذایی مورد نیاز بدن در حد بهینه، سطح کالری متناسب با سن، جنس، توده بدنی و سطح فعالیت، و نیز مکمل های غذایی برای ترمیم و بهبود سوخت و ساز است. مصرف الکل، دخانیات، مواد قندی، مواد چرب، پروتئین های حیوانی، غلات فرآوری شده و نمک زیاد، منجر به بروز انواع مشکلات و عوارضی می شوند که نتیجه آنها سکته مغزی است. بهترین الگوی رژیم غذایی سالم را می توان با استفاده از رژیم غذایی مدیترانه ای برای پیشگیری از سکته مغزی به کار برد.

عدم فعالیت فیزیکی:

فعالیت ورزشی منظم بویژه فعالیت های هوازی (ایروبیکس) به مدت حداقل 30 دقیقه در روز به شکل های مختلف منجر به کاهش بروز سکته قلبی می شود که شامل کاهش فشار خون، افزایش سطح LDL، تنظیم فعالیت قلب و عروق، کاهش استرس، کاهش وزن، کنترل دیابت هستند.

سوالات متداول درباره مراقبت از بیمار سکته مغزی

پرستار برای بیمار سکته مغزی باید چه کارهایی انجام بده؟

به شکل معمول، جراح مغز و اعصاب پس از تشخیص نوع سکته مغزی بیمار شما، طرح درمانی کاملی را برای آن پی ریزی می کند. بخشی از این فرآیند در بیمارستان و تحت نظر پزشک است و بخشی دیگر جزو مراقبت از بیمار دچار سکته مغزی در منزل محسوب می شود. فرآیندهای مراقبت در منزل شامل رژیم غذایی، زمان بندی درست مصرف دارو، مراقبت حین جابجایی در منزل، و تمرینات توانبخشی جسمانی و روانشناختی هستند. در صورت داشتن پرستار، لازم است تمامی دستورالعمل های موارد ذکر شده را از پزشک و متخصصان توانبخشی دریافت نموده و عیناً به پرستار منتقل نمایید. همچنین، می توانید در جلسات درمانی از پرستارتان بخواهید حضور داشته باشند تا بطور دقیق در جریان وظایف و مسئولیت خاص خود برای بیمار شما قرار بگیرند.

پدرم دچار سکته مغزی شدن و معده شون خیلی حساس شده و هیچ غذایی قبول نمیکند، چیکار میشه کرد؟

یکی از عوارض سکته مغزی، آسیب به اعصاب دستگاه گوارش است. این آسیب مشتمل بر مواردی همچون فعالیت دستگاه گوارش، توان هضم غذاها و یا حتی توان پذیرش مواد غذایی است. در این گونه موارد ابتدا باید با مشورت جراح مغز و اعصاب به متخصص گوارش مراجعه نمایید تا نوع آسیب وارده به دستگاه گوارش و نحوه مدارا و مداوای آن مشخص شود. حسب دستور متخصص گوارش ممکن است لازم به خرد کردن مکانیکی غذا و پوره کرده آن باشد. در بعضی موارد لازم است از دادن مواد غذایی سفت به بیمار خودداری نموده و غذاها به صورت سوپ باشند. گاه حتی ممکن است تا مدتی تغذیه به شکل سرمی و یا از راه شلنگ های نازال یا لوله های خارجی متصل به معده انجام شود.

تغذیه بیمار سکته مغزی چطور باید متنوع بشه؟

مهمترین عامل در رژیم غذایی بعد از سکته مغزی، کاهش موادی است که احتمال تشدید وضع موجود و یا ریسک بروز مجدد سکته را افزایش می دهند. انواع نمک، ترکیبات الکلی، انواع مواد، قهوه، چای، انواع دخانیات، چربی های اشباع شده، روغن های ترانس بالا، پروتئین های حیوانی و غلات فرآوری شده همگی در بدتر کردن سکته مغزی و یا افزایش بروز مجدد آن دخیلند. استفاده از رژیم مدیترانه ای، جایگزینی چربی های ترانس بالا و اشباع با روغن های طبیعی، کاهش مصرف پروتئین های حیوانی، افزایش مصرف میوه، صیفی، و سبزیجات در وعده های غذایی جزو رئوس تغذیه برای بیماران سکته مغزی هستند. با توجه به فصل و دسترسی به انواع مواد غذایی و البته داشتن صبر می توان ذائقه غذایی بیمار سکته مغزی را تغییر داده و به سمت و سوی رژیم های غذایی سالم با نسبت های بیشتر گیاهی (بسته به سلیقه و ذائقه بیمار) سوق داد.

نکته: محتوا ی این مقاله بر اساس مقالات وبسایت کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران با مدیریت دکتر محمد صمدیان از برترین جراحان مغز و اعصاب تهران و چند وبسایت علمی دیگر مانند مایوکلینیک بازنویسی شده و امکان وجود خطا در هنگام بازنویسی در آن وجود دارد لطفا برای تصمیمات درمانی به وبسایت کلینیک جامع قاعده جمجمه و هیپوفیز ایران مراجعه نمایید و از مشاوره مستقیم دکتر محمد صمدیان استفاده نمایید.

جهت دریافت مشاوره و نوبت از دکتر صمدیان، به پیج اینستاگرام کلینیک و یا سایت مراجعه نمایید.